Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επικοινωνιακό πλαίσιο

Lourry Legarde

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επικοινωνιακό πλαίσιο

Οι μαθητές στη Γ΄ Λυκείου καλούνται να αξιοποιήσουν στην έκφρασή τους, προφορική και γραπτή, τον κριτικό-αποφαντικό τρόπο, µε συγκεκριµένο επικοινωνιακό πλαίσιο κάθε φορά. Μπορούν να γράψουν άρθρο, επιστολή, email ή κάποιο δηµοσίευµα για τον Τύπο, µε στόχο την ανακοίνωση σκέψεων, απόψεων κτλ. σε ένα ευρύτερο κοινό.

Η έκταση της μαθητικής έκθεσης, από τις εξετάσεις του 2020, καθορίζεται στις 350-400 λέξεις, περιορίζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο το περιθώριο ανάλυσης του υπό εξέταση θέματος. Επιπροσθέτως, οι μαθητές καλούνται να αξιοποιήσουν το κείμενο ή τα κείμενα αναφοράς, αντλώντας από αυτά ιδέες και επιχειρήματα.   

Άρθρο (2002, 2004, 2007, 2009, 2010, 2013, 2014)

Το άρθρο έχει επικαιρικό χαρακτήρα, δηλαδή αφορμάται πάντα από ένα επίκαιρο γεγονός το οποίο σχολιάζει ή και ερμηνεύει. Στο άρθρο επικρατεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας. Επιπλέον το άρθρο δεν έχει, συνήθως, τον προσωπικό και οικείο τόνο που χαρακτηρίζει άλλα είδη, όπως για παράδειγμα το δοκίμιο.

~ Συνήθως ζητείται η συγγραφή ενός άρθρου που προορίζεται για σχολική ή τοπική εφημερίδα ή για σχολικό ή τοπικό περιοδικό.

~ Το άρθρο οφείλει να έχει τίτλο, στον οποίο με σύντομο και περιεκτικό τρόπο δίνεται το κύριο θέμα. Ο τίτλος, ανάλογα με το ζητούμενο, μπορεί να είναι κυριολεκτικός ή μεταφορικός, ουδέτερος ή ειρωνικός.

~ Το ύφος γραφής του άρθρου είναι σοβαρό και χρησιμοποιείται συνήθως το γ΄ πρόσωπο, ώστε να διασφαλίζεται η επιθυμητή αντικειμενικότητα στη διατύπωση των απόψεων.

~ Η δομή του άρθρου ακολουθεί τον τυπικό τριμερή χωρισμό μιας έκθεσης σε πρόλογο, κύριο θέμα, και επίλογο. Στον πρόλογο, ωστόσο, μπορεί να γίνει αναφορά στο επικαιρικό γεγονός που αποτέλεσε το έναυσμα για τη γραφή του άρθρου.

Πανελλήνιες 2002

Πληροφορηθήκατε από τον ημερήσιο τύπο ότι σε ερευνητικό κέντρο πρόκειται να γίνουν πρωτοποριακά  πειράματα  Γενετικής  και προβληματιστήκατε για τη χρήση των αποτελεσμάτων τους. Να γράψετε ένα άρθρο για το περιοδικό του σχολείου σας, στο οποίο να εκφράσετε τις ανησυχίες σας για ενδεχόμενη κακή εφαρμογή της γνώσης και να τονίσετε με επιχειρήματα ότι είναι αναγκαίο η επιστήμη να βρίσκεται διαρκώς στην υπηρεσία του ανθρώπου. (500-600 λέξεις)

«Γενετική: πολυπόθητη λύση ή ένας νέος κίνδυνος;»

Η εντυπωσιακή εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας τις τελευταίες δεκαετίες επιτρέπει στους επιστήμονες ολοένα και πιο φιλόδοξες, αλλά και πιο τολμηρές επιδιώξεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα νέα πρωτοποριακά πειράματα στον τομέα της Γενετικής, από τα οποία επιζητούνται πιθανώς απαντήσεις σε καίρια ζητήματα κληρονομικότητας, μα και επίλυσης γενετικών δυσαρμονιών. Πειράματα, ωστόσο, που εγείρουν ερωτήματα σχετικά με το πώς θα αξιοποιηθούν τα τυχόν ευρήματα, καθώς και για το σημείο μέχρι το οποίο προτίθενται να φτάσουν οι επιστήμονες.

Είναι, βέβαια, θεμιτό να επιζητείται η αντιμετώπιση γενετικών προβλημάτων, που ταλαιπωρούν πλήθος ανθρώπων. Εντούτοις, δεν είναι αναγκαία σίγουρο πως οι πιθανές ανακαλύψεις των επιστημόνων θα αξιοποιηθούν κατά τρόπο ευεργετικό για το σύνολο της ανθρωπότητας. Δεν αποκλείεται η εφαρμογή τους να περιοριστεί μόνο σ’ εκείνους τους πολίτες που διαθέτουν την απαραίτητη οικονομική άνεση, δημιουργώντας έτσι μιαν ακόμη δυσάρεστη ανισότητα. Ενώ, όπως και σε κάθε άλλο επιστημονικό επίτευγμα, παραμένει ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας επιζήμιας αξιοποίησης των νέων γνωστικών δεδομένων. Θα ήταν, άραγε, υπερβολική η ανησυχία πως οδηγούμαστε σε μια νέα εποχή διακρίσεων, όπου χάρη στη γενετική επιστήμη θα γεννιούνται -επιλεκτικά- άνθρωποι άρτιοι και απαλλαγμένοι από οποιοδήποτε γενετικό ελάττωμα;

Αποτελεί, επομένως, καίριο ζήτημα το ποιοι και με ποιο τρόπο θα διαχειριστούν τα νέα επιτεύγματα της Γενετικής επιστήμης. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως σχεδόν κάθε επιστημονική ανακάλυψη κρύβει και τη σκοτεινή της πλευρά. Γνωστό το παράδειγμα της πυρηνικής σχάσης, που άνοιξε βέβαια το δρόμο για την οικονομική κάλυψη ενεργειακών αναγκών, μα οδήγησε κιόλας στη δημιουργία της ατομικής βόμβας. Αντιστοίχως, οι όποιες δυνατότητες προκύψουν στον τομέα της Γενετικής, θα μπορούσαν να έχουν σημαντικά αρνητικές επιπτώσεις, αν αποτελέσουν πεδίο οικονομικής ή άλλης εκμετάλλευσης. Ποια θα μπορούσε να είναι, για παράδειγμα, η στάση μας, αν αποτελέσει επιδίωξη των επιστημόνων η δημιουργία ανθρώπινων υβριδίων, με μόνο σκοπό την άντληση των οργάνων τους για να καλυφθούν οι ανάγκες μεταμόσχευσης των «κανονικών» ανθρώπων;

Δεν μπορούμε, φυσικά, να σταματήσουμε ή να παρεμποδίσουμε την επιστημονική εξέλιξη· μπορούμε όμως να καταστήσουμε σαφές πως στόχος της επιστήμης είναι να υπηρετεί τον άνθρωπο, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη και την ηθική του διάσταση. Αν, επομένως, ζητούμενο είναι η συνεχής βελτίωση της ζωής του ανθρώπου, θα πρέπει η βελτίωση αυτή να μη βασίζεται σε ανακαλύψεις ή επιτεύγματα, τα οποία εν δυνάμει μπορούν να οδηγήσουν σε ηθική εξαχρείωση, σε μαζικές καταστροφές ή σε όποια άλλη ακραία αρνητική συνέπεια. Είναι, άρα, εύλογο πως οι επιστήμονες οφείλουν να ελέγχουν και να αντιλαμβάνονται τις πιθανές χρήσεις της καινοτομίας που επιχειρούν.

Συνάμα, ζητούμενο για την επιστήμη θα πρέπει να είναι οι επιτεύξεις εκείνες που μπορούν να αξιοποιηθούν προς όφελος του συνόλου των ανθρώπων. Στόχος, δηλαδή, για τους επιστήμονες δεν θα πρέπει να είναι το οικονομικό κέρδος, και άρα μόνο οι πολίτες που μπορούν να πληρώσουν υψηλό χρηματικό αντίτιμο, προκειμένου να απολαύσουν τα οφέλη της εκάστοτε επιστημονικής ανακάλυψης. Ιδίως σε ζητήματα που αφορούν την υγεία των ανθρώπων, η ιατρική και η γενετική επιστήμη οφείλουν να στοχεύουν πρωτίστως στο γενικό καλό και όχι στη μέγιστη δυνατή οικονομική εκμετάλλευση των ευρημάτων τους.

Σ’ έναν κόσμο ανισοτήτων και κοινωνικής αδικίας, η επιστήμη αποτελεί μια βασική πηγή ελπίδας για τη δυνατότητα των πολιτών να αμβλύνουν τις μεταξύ τους διαφοροποιήσεις και αποστάσεις. Καθίσταται, έτσι, καίριο το αίτημα προς τους επιστήμονες να εργάζονται και να κατευθύνουν τις ενέργειές τους προς τα επιτεύγματα εκείνα που θα επιφέρουν μια ισομερή ωφέλεια στους πολίτες. Πώς θα μπορούσαμε να δεχτούμε τη συνεχή βελτίωση -ακόμη και σε τομείς μάλλον δευτερεύουσας σημασίας- της ζωής ενός μικρού μέρους των ανθρώπων, όταν ένα σημαντικό τμήμα της ανθρωπότητας αδυνατεί να διασφαλίσει έστω και τα απαραίτητα για την επιβίωσή του.     

Αν σκεφτούμε, λοιπόν, το πλήθος των προβλημάτων που ταλαιπωρούν τους ανθρώπους σήμερα, είτε πρόκειται για θέματα υγείας είτε για τον υποσιτισμό μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων, οι επιστήμονες έχουν πολλά να προσφέρουν. Προσφορά που μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής πολλών πολιτών, χωρίς να απαιτείται κατ’ ανάγκη η υπέρβαση ηθικών ορίων ή η δημιουργία επιστημονικών επιτευγμάτων ικανών να προκαλέσουν σημαντικότερα προβλήματα από εκείνα που έρχονται να επιλύσουν.

[Λέξεις: 641]

Ομιλία – Εισήγηση (2003, 2005, 2006, 2008, 2011, 2012)

Εφόσον το κείμενο αυτής της κατηγορίας (ομιλία, διάλεξη, εισήγηση, ανακοίνωση) θα εκφωνηθεί σε κοινό (συμμαθητές, γονείς, δημοτικό συμβούλιο, Βουλή των Εφήβων κ.λπ.) θα πρέπει οπωσδήποτε να έχει προσφώνηση και αποφώνηση.

~ Η ομιλία, λοιπόν, ξεκινά πάντοτε με προσφώνηση, η οποία επιλέγεται ανάλογα με το κοινό που ορίζεται στην εκφώνηση του θέματος (Αγαπητοί συμμαθητές / Αξιότιμοι κύριοι / Αξιοσέβαστοι συνδημότες / Κυρίες και κύριοι / Κύριοι σύνεδροι κ.λπ.).

~ Το ύφος της ομιλίας θα πρέπει να είναι σοβαρό· ενώ η χρήση του γ΄ προσώπου θα προσδώσει στα λεγόμενα αντικειμενικότητα και καθολικότητα. Δοθέντος, βέβαια, πως πρόκειται για ένα κείμενο που οφείλει να αποδίδει την αίσθηση της προφορικότητας, εφόσον εκφωνείται σε κοινό, καλό είναι να γίνεται χρήση του β΄ πληθυντικού, ώστε να γίνεται αντιληπτή αυτή ακριβώς η επικοινωνία με το ακροατήριο. Υπό το ίδιο πρίσμα, αποδεκτή είναι κι η χρήση του α΄ πληθυντικού, όταν ο ομιλητής επιδιώκει να δημιουργήσει την αίσθηση πως εντάσσει και τον εαυτό του στο σύνολο των ατόμων που επηρεάζονται ή τους αφορά το υπό διερεύνηση θέμα.

~ Στο πλαίσιο της ομιλίας είναι αποδεκτή η χρήση του α΄ προσώπου, κυρίως στον πρόλογο, αν ο ομιλητής θέλει να αναφερθεί στην ιδιότητά του (π.χ. εκπρόσωπος ενός σχολείου).

~ Στον πρόλογο μπορεί, επίσης, να γίνει σύντομη αναφορά στην αφορμή της ομιλίας. ~ Βασική λειτουργία του προλόγου παραμένει βέβαια, ανεξάρτητα από το επικοινωνιακό πλαίσιο, η παρουσίαση του θέματος.

~ Η ομιλία θα πρέπει να ολοκληρώνεται με μια επιγραμματική αποφώνηση (Σας ευχαριστώ για το χρόνο σας / Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας).   

Πανελλήνιες 2011

Ως ομιλητής σε ημερίδα που οργανώνει το σχολείο σου με θέμα τη χρήση του διαδικτύου, να αναπτύξεις τις απόψεις σου σχετικά με τις υπηρεσίες που προσφέρει το διαδίκτυο στη διάδοση της γνώσης, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί αυτό να αξιοποιηθεί δημιουργικά στο πλαίσιο του σχολείου. (500-600 λέξεις)

Αγαπητοί συμμαθητές, γονείς και καθηγητές

Αν παλαιότερα η ελεύθερη διακίνηση μεγάλου όγκου πληροφοριών και η δίχως τοπικούς περιορισμούς άμεση επικοινωνία, έμοιαζαν ανέφικτες επιτεύξεις, πλέον χάρη στο διαδίκτυο αποτελούν δεδομένη πραγματικότητα. Το διαδίκτυο προσέφερε σε πολίτες και φορείς τη δυνατότητα εκδημοκρατισμού της γνώσης, αφού ακόμη και παραδοσιακά στατικές πηγές γνώσης, όπως είναι οι βιβλιοθήκες, μπορούν να καταστήσουν, χωρίς κάποια χρέωση, προσιτό μέρος του περιεχομένου τους, ακόμη και σε πολίτες άλλων χωρών. Ενώ, παράλληλα, παρέχει ποικίλες δυνατότητες για την αποτελεσματική του αξιοποίηση στο πλαίσιο του σχολείου.     

Το διαδίκτυο αυξάνει, λοιπόν, θεαματικά τις πηγές λήψης πληροφοριών και εκπαιδευτικού υλικού για κάθε πολίτη, και ιδίως τους μαθητές, καθώς έχουν πια πρόσβαση, όχι μόνο σε μεγάλες βιβλιοθήκες -ψηφιακά βιβλία-, αλλά και σε ιστοσελίδες εκπαιδευτικού και ενημερωτικού χαρακτήρα, σε ιστορικά αρχεία, καθώς και αρχεία εφημερίδων και περιοδικών. Είναι, άρα, ουσιαστικά εφικτή η εύρεση πληροφοριών και στοιχείων για κάθε γνωστικό αντικείμενο, γεγονός που εκτείνει σημαντικά το εύρος ενημέρωσης των πολιτών, ενώ ειδικότερα στην περίπτωση των μαθητών, τους βοηθά στην έμπρακτη αποδέσμευση από τους περιορισμούς του ενός διδακτικού βιβλίου. Καλύπτονται, έτσι, τυχόν ελλείψεις ή παραλείψεις του σχολικού εγχειριδίου και προσφέρεται στους φίλεργους μαθητές πληθώρα πληροφοριακού υλικού.

Συνάμα, οι δυνατότητες αναζήτησης στο διαδίκτυο παρέχουν στους πολίτες, και ιδιαίτερα στους νέους, την ευκαιρία συστηματικότερης ενασχόλησης με εκείνους τους τομείς της επιστήμης και της γνώσης που τους ενδιαφέρουν περισσότερο. Ενώ, παράλληλα, ενισχύεται η κριτική τους σκέψη μέσα από τη διαδικασία επιλογής και αξιολόγησης των εγκυρότερων πληροφοριών. Επιπλέον, η ευκολότερη και ταχύτερη πρόσβαση σε πλήθος πληροφοριών, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα αποθήκευσης του ευρεθέντος γνωστικού υλικού, αποδεσμεύει ως ένα βαθμό την εκπαιδευτική διαδικασία από την παραδοσιακή μορφή μάθησης και επιτρέπει το πέρασμα σε μια διαφορετική προσέγγιση, όπου ζητούμενο πλέον είναι η ικανότητα διαχείρισης ενός εκτενούς εύρους πληροφοριών. Πλέον οι μαθητές δεν καλούνται να απομνημονεύσουν στοιχεία, αλλά να κατανοήσουν σε βάθος έννοιες και δομές, ώστε να μπορούν με μεγαλύτερη ευχέρεια να κινηθούν στα νέα δεδομένα που δημιουργεί το εύρος πληροφοριών και γνωστικού υλικού.

Καθίσταται, επομένως, σαφές πως η εύκολη πρόσβαση σ’ ένα πλούσιο πληροφοριακό υλικό αποτελεί ουσιαστική συνεισφορά του διαδικτύου στη διάδοση της γνώσης, επηρεάζοντας παράλληλα καθοριστικά και την εκπαιδευτική διαδικασία. Ωστόσο, στο πλαίσιο του σχολείου, οι δυνατότητες του διαδικτύου μπορούν να αξιοποιηθούν με ποικίλους επιπλέον τρόπους.

Η επίτευξη, για παράδειγμα, της εύκολης και γρήγορης αλληλεπιδραστικής επικοινωνίας που προσφέρεται από το διαδίκτυο, μπορεί να αξιοποιηθεί και στο χώρο της μέσης εκπαίδευσης, καθώς καθιστά εφικτή τη συνεργασία μεταξύ σχολείων διευρύνοντας κατά πολύ το εύρος των διαθεματικών μαθητικών εργασιών. Τα σχολεία μπορούν να ανταλλάσσουν πληροφορίες, χρήσιμο ιστορικό ή πολιτιστικό υλικό, και να προχωρούν σε μια ουσιαστικότερη γνωριμία μεταξύ παιδιών από τελείως διαφορετικές περιοχές της χώρας. Ενώ, η αξιοποίηση αυτών των δυνατοτήτων σε σχέση με σχολεία ξένων χωρών, θα μπορούσε να φέρει σε άμεση επικοινωνία παιδιά διαφορετικών πολιτισμών και να προάγει έτσι το αίσθημα της ενότητας. Ο διαφορετικός πολιτισμός δεν είναι πια κάτι το απρόσιτο ή το τελείως αποξενωμένο, καθώς οι μαθητές μπορούν να συνομιλήσουν και να ανταλλάξουν απόψεις ή εμπειρίες σχετικά με την εκπαιδευτική διαδικασία ή τους τρόπους ζωής.

Ενώ, το διαδίκτυο με τη συνδρομή της πληροφορικής προσφέρει επιπλέον δυνατότητες μάθησης και εκπαίδευσης, όπως είναι η εξ αποστάσεως παρακολούθηση μαθημάτων, σχολικών ή ακόμη και πανεπιστημιακών, αλλά και τη δυνατότητα απόκτησης νέων δεξιοτήτων και γνώσεων στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης. Με την εξέλιξη, άλλωστε, των μέσων αλληλεπιδραστικής επικοινωνίας καθίσταται εφικτή τόσο η ανταλλαγή ενημερωτικού υλικού και εργασιών ανάμεσα στους καθηγητές και τους μαθητές τους, όσο και η άμεση επικοινωνία τους με τη μορφή της τηλεδιάσκεψης.

Διαπιστώνουμε, μάλιστα, πως οι δυνατότητες που προσφέρονται στην εκπαίδευση με τη χρήση του διαδικτύου, ενισχύουν την ενεργητική συμμετοχή του μαθητή στην εκπαιδευτική διαδικασία και του επιτρέπουν να διερευνήσει και να θέσει σε εφαρμογή ποικίλες πτυχές της προσωπικότητας και των δεξιοτήτων του. Ο μαθητής δεν είναι πια ο αδρανής δέκτης πληροφοριών∙ αναλαμβάνει πρωτοβουλία για την αναζήτηση γνωστικού υλικού και αποκτά πρόσβαση σε πηγές γνώσης ακόμη και πέρα από τα όρια του σχολείου του.  

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας

[Λέξεις: 637]

Δοκίμιο (2001, επαναληπτικές 2014)

Το δοκίμιο μπορεί να είναι είτε αποδεικτικό είτε στοχαστικό, όπου στο πρώτο είδος ζητούμενο είναι περισσότερο η πρόθεση του γράφοντος να πείσει τον αναγνώστη, ενώ στο δεύτερο έχουμε μια πιο ελεύθερη περιδιάβαση στο χώρο των ιδεών.

~ Στο αποδεικτικό δοκίμιο (δοκίμιο πειθούς), που είναι και πιθανότερο να ζητηθεί, διατηρείται ένα σοβαρό ύφος γραφής και αξιοποιείται κυρίως η επίκληση στη λογική.

~ Το δοκίμιο, σε αντίθεση με τα προηγούμενα επικοινωνιακά πλαίσια, δεν απαιτεί κάποια επιπλέον στοιχεία. Ζητείται, επομένως, η σύνθεση ενός κειμένου με την σταθερή τριμερή διάκριση (πρόλογος, κύριο θέμα, επίλογος).

Πανελλήνιες 2001

Σας δίνεται η ευκαιρία, με αφορμή μια πολιτιστική εκδήλωση του σχολείου σας, να συναντήσετε έναν διανοούμενο. Ποιες σκέψεις σας θα του εκθέτατε σχετικά με το πώς πρέπει να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που απασχολούν σήμερα τη νεολαία; (Να καταγράψετε τις σκέψεις σας αυτές σ’ ένα δοκίμιο πειθούς 500-600 λέξεων, το οποίο θα του επιδώσετε κατά τη συνάντησή σας.)

Σε μια διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση για τη χώρα μας, δημιουργείται η εντύπωση πως οι πολιτικοί δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους τον αντίκτυπο που έχουν οι αποφάσεις τους για τα νεότερα μέλη της πολιτείας. Συνθέτουν ένα πλαίσιο οικονομικής ασφυξίας για τους μελλοντικούς εργαζόμενους, περιορίζουν τις δυνατότητες ανάπτυξης και εκμηδενίζουν τις πιθανότητες μιας ουσιαστικής ευημερίας για τη νέα γενιά. Καθίσταται άρα αναγκαία η υπεράσπιση των νέων απ’ τους ανθρώπους εκείνους της διανόησης που κατανοούν και συμμερίζονται την έντονη ανησυχία που προκύπτει για το μέλλον.

Οι άνθρωποι του πνεύματος έχουν τη δυνατότητα ν’ αντικρίσουν τις δημιουργούμενες συνθήκες απ’ την οπτική των νέων και ν’ αντιληφθούν πόσο αποθαρρυντικές είναι αυτές για τις προσδοκίες και τα όνειρα ενός νέου ανθρώπου. Θα ήταν, επομένως, πολύ σημαντική μια παρέμβασή τους που θα παρουσίαζε με αποφασιστικό τρόπο τις εκτεταμένες και εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες όσων τώρα αποφασίζονται επί χάρτου, αλλά σύντομα θα καθορίσουν τη ζωή χιλιάδων νέων ανθρώπων. Οι πολιτικοί πρέπει να κατανοήσουν πως οι καρατομήσεις μισθών, προοπτικών και δυνατοτήτων πλήττουν ήδη τη νέα γενιά δημιουργώντας ένα ισχυρό κλίμα ανασφάλειας και ανησυχίας, που κλονίζει τη διάθεσή τους για δημιουργία και ουσιαστική προσπάθεια. 

Η παρέμβαση, επομένως, των πνευματικών ανθρώπων θα πρέπει να στρέφεται και προς τους νέους, ώστε να τους στηρίξει στο ρευστό αυτό περιβάλλον, όπου κάθε βεβαιότητα μοιάζει να υποχωρεί. Οι νέοι είναι πάντοτε ευαίσθητοι δέκτες των αλλαγών, κι ιδίως τώρα που οι αλλαγές αυτές είναι τέτοιας έκτασης, χρειάζονται καίρια και σταθερή καθοδήγηση. Με το κύρος που τους διακρίνει και τις γνώσεις τους οι άνθρωποι της διανόησης μπορούν να υποδείξουν στους νέους την αξία της καρτερίας, αλλά και της αισιοδοξίας, τονίζοντας πόσες δυσκολίες έχει υπερβεί διαχρονικά ο ελληνικός λαός και πόσες ανάλογες συνθήκες έχει υπομείνει και ξεπεράσει επιτυχώς. Μπορούν, συνάμα, να επισημάνουν την αξία της δημιουργικότητας και της καινοτομίας, επιτρέποντας στους νέους ν’ αντιληφθούν πως έχουν ήδη τα μέσα για να δώσουν το δικό τους αγώνα και να φέρουν μια νέα εποχή για τη χώρα και τους ίδιους.

Κρίνεται, μάλιστα, ιδιαίτερα σημαντικό να σταθούν οι πνευματικοί άνθρωποι ως πρότυπα ενός τρόπου ζωής απαλλαγμένου απ’ τα άγχη του υλισμού και της υπερβολής. Οι νέοι θα πρέπει να γνωρίσουν πως η ουσία της ζωής δεν βρίσκεται ούτε στα υλικά αγαθά ούτε στις εύκολες συγκινήσεις. Η ομορφιά της ζωής προκύπτει μέσα από το δυνάμωμα της σκέψης τους, την πνευματική καλλιέργεια, αλλά και μέσα από την ουσιαστική επικοινωνία με τους συνανθρώπους τους∙ στοιχεία που μοιάζει να παραγνωρίζει το υλιστικό πρότυπο, προτάσσοντας ένα στείρο αγώνα για ολοένα και περισσότερα χρήματα. Έτσι, με το παράδειγμα των πνευματικών ανθρώπων οι νέοι μπορούν ν’ αποφύγουν τις παγίδες του καταναλωτισμού και να στραφούν με περισσότερο ενδιαφέρον στις σπουδές τους, στην οικογένειά και τους φίλους τους.

Είναι συνάμα πιο σημαντικό από ποτέ να δοθεί στους νέους η ευκαιρία να εκτιμήσουν τη πραγματική ευδαιμονία που προσφέρει η ζωή αν ιδωθεί χωρίς το άγχος της απόκτησης και του κέρδους. Η ζωή δεν απαιτεί ούτε περιττά αγαθά, ούτε τεχνητά μέσα για να προσφέρει χαρά στους ανθρώπους. Χρειάζεται, άρα, οι πνευματικοί άνθρωποι να τονίσουν στους νέους πως δεν πρέπει να στρέφονται σε εξωγενή στοιχεία, όπως είναι οι ναρκωτικές ουσίες, για να βιώσουν τη ζωή στην πληρότητά της. Η αυτοεκτίμηση, η αξιοπρέπεια και η αποδοχή του ίδιου μας του εαυτού συνιστούν τα ισχυρότερα μέσα για μια ουσιαστική διεκδίκηση όχι μόνο της ευδαιμονίας, αλλά και της επιτυχίας σε οτιδήποτε θεωρεί κάθε άνθρωπος πως τον ενδιαφέρει και τον συγκινεί.

Οι πνευματικοί άνθρωποι μπορούν να δείξουν στους νέους ανθρώπους πως ο χρόνος λειτουργεί πάντα υπέρ τους, αν αφοσιωθούν στα ουσιώδη στοιχεία της ζωής. Ένα πρόγραμμα γεμάτο δραστηριότητες, μελέτη και φίλους, θέτει τις βάσεις για μια ευτυχή και πλήρη ζωή, χωρίς ανώφελο άγχος για υλικά αγαθά ή υπέρμετρες επιτεύξεις.

[Λέξεις: 601]

Επιστολή

Η επιστολή ενδεχομένως να έχει ως αποδέκτη κάποιο επίσημο πρόσωπο ή φορέα, οπότε θα πρέπει το ύφος να είναι ανάλογα σοβαρό και επίσημο. Ενώ, αντιθέτως, μπορεί να έχει ως αποδέκτη κάποιο φιλικό πρόσωπο, οπότε το ύφος θα πρέπει να είναι αντίστοιχα πιο οικείο και ανεπίσημο.

Η σύνθεση μιας ολοκληρωμένης επιστολής απαιτεί την αναγραφή του αποδέκτη, την ημερομηνία και τον τόπο σύνταξής της, καθώς και μια επιγραμματική αναφορά στο θέμα της. Απαιτεί, επίσης, μιαν αρμόζουσα προσφώνηση προς τον αποδέκτη, καθώς και την κατάλληλη αποφώνηση.

Προσοχή: Επειδή στα γραπτά των πανελλαδικών δεν πρέπει να περιέχονται στοιχεία που να μπορεί να εκληφθούν ως σημάδια αναγνώρισης, στην επιστολή αποκλείεται οποιαδήποτε αναφορά στο όνομα του αποστολέα, ενώ ακόμη και ο τόπος σύνταξής της μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη, οπότε θα είναι προτιμότερο να παραλείπεται.

~ Στον πρόλογο της επιστολής γίνεται αναφορά στην ιδιότητα του γράφοντος, στο γεγονός που τον ώθησε να γράψει την επιστολή αυτή και στο αίτημά του, που συνήθως αποτελεί το θέμα του κειμένου.

~ Στην επιστολή, ανάλογα με τα δεδομένα που παρέχει το θέμα, είναι αποδεκτή η χρήση του α΄ προσώπου, κυρίως στον πρόλογο. Είναι, θεμιτό ωστόσο, η χρήση του να περιορίζεται στη συνέχεια του κειμένου, ώστε αυτό να μη λάβει ιδιαίτερα υποκειμενική χροιά. Ανάλογα με τον αποδέκτη της επιστολής αποδεκτή είναι κι η χρήση β΄ πληθυντικού (επίσημο ύφος) ή β ενικού (οικείο ύφος), ώστε να γίνεται αντιληπτό πως ο γράφων απευθύνεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο.

~ Ανάλογα με τον αποδέκτη χρησιμοποιείται και η κατάλληλη προσφώνηση (Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε / Υπουργέ / Δήμαρχε κ.λπ. / Αγαπητέ φίλε), όπως αντίστοιχα και η κατάλληλη αποφώνηση (Με εκτίμηση / Με σεβασμό / Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας κ.λπ. / Με αγάπη κ.λπ.).

~ Στο πάνω αριστερό μέρος της επιστολής αναγράφεται ο αποδέκτης, ενώ στο δεξιό μέρος η ημερομηνία σύνταξης της επιστολής. Ύστερα ακολουθεί μια πολύ συνοπτική αναφορά στο γενικό της θέμα, κι αμέσως μετά η προσφώνηση στον αποδέκτη.  

~ Η αποφώνηση αναγράφεται στο κάτω δεξιό μέρος του κειμένου.

Θέμα:  

Ύστερα από την επίσκεψη του σχολείου σας στο Μουσείο Μπενάκη, σε ευχαριστήρια επιστολή (500-600 λέξεων) προς τον Διευθυντή του Μουσείου, κ. Άγγελο Δεληβοριά, για την άρτια οργάνωση του εκπαιδευτικού προγράμματος του μουσείου, αναφέρεσαι στην προσφορά της Τέχνης στους νέους σήμερα, καθώς και στους τρόπους με τους οποίους μπορεί το σχολείο να συμβάλλει στην ουσιαστική επαφή τους με αυτήν.

Προς τον Διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη                                24/10/2014

κ. Άγγελο Δεληβοριά                                                                           [Αθήνα]

Θέμα: Ευχαριστήρια επιστολή για το άρτιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Μουσείου.

Αξιότιμε κύριε Δεληβοριά

Η επίσκεψη του σχολείου μας στο Μουσείο σας αποτέλεσε μια ιδιαίτερη αφορμή για να θαυμάσουμε την ομορφιά και την πολιτιστική αξία των εκτιθέμενων έργων, ενώ συνάμα μας επέτρεψε να εκτιμήσουμε την εξαιρετική οργάνωση που έχετε επιτύχει στα εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται στα σχολεία της χώρας. Θέλησα, λοιπόν, να σας ευχαριστήσω για την ανεκτίμητη αυτή εκπαιδευτική σας προσφορά και να σας τονίσω πως είχε ουσιαστικό αντίκτυπο, τόσο σ’ εμένα προσωπικά, όσο και στους συμμαθητές μου. Η προσφορά, άλλωστε, των Μουσείων γενικότερα, αλλά και της τέχνης ειδικότερα, στην κοινωνική ζωή των πολιτών είναι αναμφισβήτητη και είναι ιδιαιτέρως σημαντική για εμάς του νέους, γι’ αυτό και θα ήθελα να αναφερθώ, όχι μόνο στο τι προσφέρει η τέχνη στους νέους, αλλά και στο πώς θα μπορέσει το σχολείο να διευρύνει την επαφή των μαθητών με την τέχνη.

Γέννημα της ανάγκης του ανθρώπου να εκφράσει τα συναισθήματα, τους φόβους και τις επιθυμίες του, η τέχνη λειτουργεί διαχρονικά ως ιδανικός τρόπος ψυχικής εκτόνωσης. Σε μια εποχή, επομένως, που οι νέοι βρίσκονται διαρκώς σε κατάσταση άγχους· σε μια εποχή που η ανασφάλεια και η απουσία ουσιαστικών προοπτικών θέτουν σε σκληρή δοκιμασία τις ψυχικές αντοχές τους, η τέχνη είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Οι νέοι χρειάζονται τη δημιουργική δίοδο της τέχνης για να εκφράσουν τους προβληματισμούς τους, για να διατυπώσουν την αγωνία τους και να εκτονώσουν τις συγκρουσιακές καταστάσεις που βιώνουν.

Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως πέρα από τις δυσκολίες που προβάλλει η σύγχρονη οικονομική συγκυρία, τα μαθητικά χρόνια είναι για τους νέους και μια περίοδος εσωτερικής αναζήτησης. Οι νέοι επιχειρούν να γνωρίσουν τον εαυτό τους, να κατανοήσουν τους άλλους και να βρουν εν τέλει τη δική τους θέση μέσα στην κοινωνία που ζουν. Η τέχνη, λοιπόν, έρχεται κι εδώ να προσφέρει την πολύτιμη αρωγή της, καθώς οι νέοι έχουν την ευκαιρία μέσα από την προσωπική δημιουργία και την έκφραση των πιο μύχιων σκέψεων και ανησυχιών τους να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους. Ενώ, συνάμα, μέσα από τα έργα άλλων ανθρώπων διακρίνουν, κατανοούν και μαθαίνουν να σέβονται τη διαφορετική οπτική, την άποψη και την προσωπικότητα του άλλου ανθρώπου.

Η ενασχόληση με την τέχνη, μάλιστα, λειτουργεί ευεργετικά και στην πνευματική εξέλιξη των νέων, καθώς ενεργοποιεί τη φαντασία και ενισχύει τη δημιουργική και πρωτότυπη σκέψη. Η τέχνη απελευθερώνει τους νέους από την κυριαρχία της αυθεντίας και των έτοιμων απόψεων, προσφέροντάς τους τα απαιτούμενα ερεθίσματα για να δοκιμάσουν καινούριους τρόπους σκέψης και να δώσουν νέα πνοή στη συλλογική θέαση της πραγματικότητας.

Εντούτοις, παρά τα πολλαπλά οφέλη που μπορεί να προσφέρει στους μαθητές η επαφή με την τέχνη, η αξιοποίησή της στο πλαίσιο του σχολικού βίου είναι ακόμη εξαιρετικά χαμηλή. Άρα, είναι σημαντικό να κινηθούμε προς την αναβάθμιση του ρόλου της τέχνης στην αγωγή των μαθητών τόσο σε σχέση με το πρόγραμμα μαθημάτων όσο και ως προς τις ενδοσχολικές δραστηριότητες. Ένα ουσιαστικό βήμα θα ήταν η δυνατότητα επιλογής μεταξύ διαφόρων καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου, με την παράλληλη ενίσχυση των υποδομών κάθε σχολείου. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι μαθητές θα έχουν τη δυνατότητα να διανθίζουν το καθημερινό τους πρόγραμμα με μαθήματα μουσικής, ζωγραφικής, θεάτρου, αλλά και χορού ή φωτογραφίας.

Συνάμα, θα αποτελούσε μια ιδανική επιλογή το να αποκτήσουν τα σχολεία ένα πιο σταθερό πρόγραμμα εκδηλώσεων, όπου οι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία να οργανώνουν μουσικές και θεατρικές παραστάσεις ή εκθέσεις έργων ζωγραφικής. Οι δραστηριότητες αυτές θα λειτουργούσαν ως θετική ενίσχυση για τη δημιουργικότητα των νέων και θα μπορούσαν μάλιστα να λάβουν μεγαλύτερη ώθηση, αν διοργανώνονταν συνεργατικά με άλλα σχολεία. Ενώ, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών θα έδινε τη δυνατότητα στους μαθητές να δημοσιοποιήσουν τις δραστηριότητές τους, λαμβάνοντας αναγνώριση, αλλά και εποικοδομητική κριτική από μαθητές, όχι μόνο άλλων σχολείων, αλλά και άλλων χωρών.

Κλείνοντας την επιστολή αυτή θα ήθελα να υπενθυμίσω πως παρέχοντας στους νέους την επιλογή της καλλιτεχνικής έκφρασης, τους προσφέρουμε τη δυνατότητα μιας πολύτιμης δημιουργικής εκτόνωσης, αλλά κι ένα βασικό εργαλείο για την εξέλιξη της προσωπικότητάς τους. Είναι, επομένως, απόλυτα σημαντική η συμβολή του σχολείου, ώστε η τέχνη να μην είναι προσιτή στους νέους μόνο στους χώρους των μουσείων, αλλά να γίνει καθημερινό βίωμα όλων των μαθητών, σε όλα τα σχολεία της χώρας μας.

                                                                                                                     Με εκτίμηση

[Λέξεις: 679] 

Μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email)

Η σύνταξη ενός email κινείται στο ίδιο μοτίβο με τη σύνταξη μιας επιστολής, υπό την έννοια πως το email αποτελεί τη νέα μορφή επιστολών. Βασική διαφοροποίηση μεταξύ των δύο είναι πως σ’ ένα email θα πρέπει να αναγράφεται οπωσδήποτε το θέμα του κειμένου, όπως ακριβώς όταν συμπληρώνουμε την κανονική φόρμα ενός email.

Έτσι, στην πρώτη σειρά γράφεται το όνομα του αποδέκτη και στην επόμενη το θέμα του μηνύματος. Ως προς όλα τα υπόλοιπα (προσφώνηση, αποφώνηση, επιλογή ρηματικού προσώπου, περιεχόμενο προλόγου) το email έχει την ίδια μορφή με μια επιστολή.

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Οι κούφιες λέξεις (Τράπεζα Θεμάτων)

Bertil Nilsson

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Οι κούφιες λέξεις (Τράπεζα Θεμάτων)

Οι κούφιες λέξεις

Ο άνθρωπος από παμπάλαιους χρόνους έχει επινοήσει τις «λέξεις» και την πλοκή τους, ως αληθινές απεικονίσεις ή ως συμβολικές παραστάσεις πραγμάτων και γεγονότων, για να συνεννοείται με τους ομοίους του. Να εκφράζει τις σκέψεις και τα αισθήματα, τις επιδιώξεις, τις διαθέσεις και τις επιθυμίες του, και να επικοινωνεί μαζί τους. Οι λέξεις όμως έγιναν όχι μόνο για να αποκαλύπτουν, αλλά και για να κρύβουν από τον άλλο τα ψυχικά μας βιώματα, όταν από ντροπή, συμφέρον ή δόλο θέλουμε να τα αποσιωπήσουμε ή να τα παραμορφώσουμε.

Εκεί κυρίως όπου οι λέξεις πρόκειται να εκφράσουν αφηρημένες έννοιες, η πλάνη (όχι σπάνια και η απάτη) είναι αρκετά συνηθισμένη. Τόσο περισσότερο μάλιστα, όσο τα λεκτικά σύμβολα που μεταχειριζόμαστε έχουν κατά κάποιον τρόπο εγκατασταθεί μόνιμα στη γλώσσα μας και κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να εξετάσει την προέλευση, την κατασκευή και τη χρήση τους. Τότε καταλαβαίνουμε «περίπου» τι εννοούν, τα δεχόμαστε όμως και τα επαναλαμβάνουμε με την πεποίθηση ότι και αυτός που μας ακούει καταλαβαίνει «αρκετά» το νόημά τους.

Τα παραδείγματα αφθονούν και καθένας μπορεί να προσφέρει τα δικά του. Τι σημαίνουν, για παράδειγμα, φραστικά σύμβολα σαν αυτά εδώ: «η ουσία της ιδέας», «ο πνευματικός κόσμος», «εσωτερικές και εξωτερικές ιδιότητες», και τα παρόμοια; Πολλά απ’ αυτά, θα παρατηρήσει κανείς, είναι εκφράσεις μεταφορικές και πρέπει να συμπεράνει το νόημά τους από τα συμφραζόμενα. Ασφαλώς. Αλλά είτε μεταφορικά, είτε κυριολεκτικά τις εννοήσουμε, πάλι η σημασία τους βρίσκεται ανάμεσα στο «περίπου» και στο «αρκετά», με αποτέλεσμα ο ακροατής να μένει μετέωρος, και ο ευκολόπιστος να γοητεύεται από τη ρητορική τους αξία, ενώ ο απαιτητικός άδικα ψάχνει να βρει το νόημά τους και μένει αμετάπειστος.

Ας ονομάσουμε «κούφιες» τις λέξεις-έννοιες που είτε από τη φύση τους είτε από τη βιασύνη μας έχουν θολό και ακαθόριστο το νοηματικό τους περιεχόμενο. Όταν φεύγουμε από τα συγκεκριμένα πράγματα και προχωρούμε προς αφηρημένα σχήματα, η γλώσσα μας γεμίζει απ’ αυτές, χωρίς όμως να δυσχεραίνεται πολύ στην πρακτική καθημερινότητά της η ζωή μας. Εκείνη που υποφέρει είναι η θεωρητική μας σκέψη.

Πώς θα απαλλαγούμε από το βαρύ και άχρηστο, κάποτε και επικίνδυνο, φορτίο των κούφιων λέξεων; Τη λύση του προβλήματος θα αναζητήσουμε στην ανάταξη της Παιδείας μας, στον αναπροσανατολισμό της από τις αφαιρέσεις προς τα συγκεκριμένα, από τις εικασίες προς τα πράγματα. Και τούτο πρέπει να γίνει σε δύο χρόνους. Πρώτα να μάθουμε να αφαιρούμε το μεταφορικό ντύσιμο από τις εκφράσεις μας ή να συνειδητοποιούμε ότι αυτό που λέμε δεν είναι η πραγματική, αλλά η συμβολική ιδιότητα του αντικειμένου.

Το δεύτερο που πρέπει να διδαχτούμε, πάλι από νωρίς, είναι για κάθε λέξη που μεταχειριζόμαστε να εξετάζουμε εάν αντιστοιχεί σ’ αυτό που επιθυμούμε να πούμε. Είναι ανάγκη επιτέλους να μάθουμε ότι εκείνο που λέμε πρέπει πρώτα εμείς να το καταλαβαίνουμε και ύστερα οι άλλοι. Και το καταλαβαίνουμε τότε μόνο, όταν εκφράζει πραγματικά, κυριολεκτικά αυτό που επιθυμούμε να πούμε, για να μας νιώσει και ο άλλος. Αν τύχει να δούμε τον άλλο αμήχανο, με μάτι θολό, απόδειξη ότι δεν «εννοεί», να εγκαταλείπουμε αμέσως τα σύννεφα – τις παραβολές, τις υπερβολές, τα υπονοούμενα – και να μιλούμε με σαφήνεια και ακρίβεια.

Ε.Π. Παπανούτσος. (2002). Οι κούφιες λέξεις. Στο: Κ. Τσιρόπουλος (επιμ.). Τα δοκίμια των Ελλήνων, 164-169. Αθήνα: Μέγας Αστρολάβος-Ευθύνη (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Πώς αντιμετωπίζει ο συγγραφέας του κειμένου τις «κούφιες λέξεις»; (60 – 80 λέξεις)

Ο συγγραφέας θεωρεί πως οι κούφιες λέξεις, αυτές δηλαδή που έχουν ασαφές και ακαθόριστο νόημα, συνιστούν ένα επικίνδυνο φορτίο για τη γλώσσα. Διότι, σύμφωνα με την άποψή του, δυσχεραίνουν την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, αφού τόσο εκείνος που τις χρησιμοποιεί όσο κι εκείνος που τις ακούει δεν καταλαβαίνουν πλήρως και απόλυτα το νόημά τους. Επιτρέπουν, επομένως, τόσο την ύπαρξη ακούσιων παρανοήσεων, όσο και το ενδεχόμενο της σκόπιμης εξαπάτησης, γεγονός που καθιστά αναγκαία την απομάκρυνσή τους.  

Α1. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, η θεωρητική σκέψη «υποφέρει» εξαιτίας των «κούφιων λέξεων»; (60 – 80 λέξεις)

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ενώ οι κούφιες λέξεις επηρεάζουν ελάχιστα την πρακτική καθημερινότητα, αφού στο πλαίσιό της οι λέξεις χρησιμοποιούνται κυριολεκτικά, δημιουργούν ιδιαίτερο πρόβλημα στη θεωρητική σκέψη. Αυτό συμβαίνει διότι σε μια συζήτηση για θεωρητικά ζητήματα, όπου είναι αναγκαία η προσέγγιση αφηρημένων εννοιών, αυξάνεται κατά πολύ η χρήση τους. Εκεί οι ομιλητές καταφεύγουν επανειλημμένα στα έτοιμα, μα ασαφή, λεκτικά σύμβολα, που κινούνται κυρίως σε μεταφορικό επίπεδο, και τα οποία ενδεχομένως να έχουν τη δυνατότητα να προκαλούν ιδιαίτερη αίσθηση, αλλά δεν έχουν ξεκάθαρο νόημα.

Α1. Ποιες λέξεις αποκαλεί ο συγγραφέας «κούφιες» και με ποιους τρόπους, κατά την άποψή του, θα απαλλαγούμε από αυτές; (60 – 80 λέξεις)

Ο συγγραφέας αποκαλεί κούφιες τις λέξεις που είτε από την ίδια τους τη φύση είτε από τη βιασύνη των ομιλητών έχουν ακαθόριστο και θολό νοηματικό περιεχόμενο. Ενώ, προκειμένου ν’ απαλλαγούμε από αυτές, προτείνει την ανάταξη της Παιδείας με σαφή προσανατολισμό προς τις συγκεκριμένες έννοιες και προς τα πράγματα. Ανάταξη, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί σε δυο στάδια, καθώς αρχικά θα πρέπει να μάθουμε να αφαιρούμε τη μεταφορική διάσταση των λέξεων ή έστω να συνειδητοποιήσουμε πως τις χρησιμοποιούμε με τη συμβολική και όχι την κυριολεκτική τους σημασία. Έπειτα, θα πρέπει να διδαχτούμε πως κάθε λέξη που χρησιμοποιούμε οφείλει να αντιστοιχεί ακριβώς σε αυτό που θέλουμε να πούμε.

Α2. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο (Ο άνθρωπος... παραμορφώσουμε) του κειμένου;

Στην πρώτη παράγραφο ο συγγραφέας ακολουθεί παραγωγική συλλογιστική πορεία, αφού από μια ευρύτερη διαπίστωση (έχει επινοήσει τις λέξεις για να συνεννοείται), προχωρά σε μια ειδικότερη λειτουργία των λέξεων, αυτή της απόκρυψης ψυχικών βιωμάτων.

Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Ο άνθρωπος... παραμορφώσουμε) και τη δεύτερη παράγραφο (Εκεί... νόημά τους) του κειμένου.

~ Οι λέξεις ως μέσο δήλωσης, μα και απόκρυψης.

~ Οι αφηρημένες έννοιες αίτιο ελλιπούς συνεννόησης.

Α2. Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου (Εκεί... νόημά τους) του κειμένου.

Θεματική περίοδος: Εκεί κυρίως όπου οι λέξεις πρόκειται να εκφράσουν αφηρημένες έννοιες, η πλάνη (όχι σπάνια και η απάτη) είναι αρκετά συνηθισμένη.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Τόσο περισσότερο μάλιστα... και τη χρήση τους.

Κατακλείδα: Τότε καταλαβαίνουμε «περίπου» τι εννοούν... το νόημά τους.

Β1.α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: αληθινές, αποκαλύπτουν, αφηρημένες, μόνιμα, δεχόμαστε.

αληθινές: ψεύτικες, πλαστές, εικονικές

αποκαλύπτουν: αποκρύπτουν

αφηρημένες: συγκεκριμένες

μόνιμα: προσωρινά

δεχόμαστε: απορρίπτουμε

Β1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση με κάθε αντώνυμη λέξη.

~ Στο διαδίκτυο ο χρήστης έρχεται σ’ επαφή με μιαν εικονική πραγματικότητα.

~ Η υπερβολική παροχή πληροφοριών είναι ένας έντεχνος τρόπος απόκρυψης των ουσιωδών ζητημάτων.

~ Στο τέλος της συνεδρίασης ο διευθυντής ζήτησε συγκεκριμένες προτάσεις για την επίλυση του προβλήματος.

~ Οι περισσότεροι υπουργοί διατηρούν προσωρινά τη θέση τους, γι’ αυτό και σπάνια ασχολούνται σε βάθος με το αντικείμενο που τους ανατίθεται.

~ Είχε κάθε δικαίωμα να απορρίψει την πρόταση συνεργασίας που του έγινε.

Β1. Να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: αληθινές, αποκαλύπτουν, λέξεις, έννοιες, γλώσσα.

Η γλώσσα αποτελεί ένα πολύτιμο μέσο έκφρασης, καθώς με τις κατάλληλες λέξεις ο άνθρωπος μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ανησυχίες του. Ενώ, συνάμα, καθίσταται εφικτή η προσέγγιση σύνθετων εννοιών που απαιτούν μια πιο ουσιαστική εμβάθυνση, προκειμένου να αποκαλύψουν όλο το εύρος τους. Η γλώσσα, μάλιστα, επιτρέπει τόσο την απόδοση της αληθινής πραγματικότητας, όσο και το πλάσιμο ενός καθαρά φανταστικού κόσμου, προσφέροντας διέξοδο στη δημιουργικότητα του ατόμου.

Β1. «κάθε λέξη που μεταχειριζόμαστε να εξετάζουμε εάν αντιστοιχεί σ’ αυτό που επιθυμούμε να πούμε»

Χρησιμοποιώντας την παραπάνω περίοδο, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.

Θα πρέπει να εξετάζουμε εάν κάθε λέξη που μεταχειριζόμαστε αντιστοιχεί σ’ αυτό που επιθυμούμε να πούμε, καθώς μόνο έτσι διασφαλίζεται η ακρίβεια και η σαφήνεια όσων λέμε. Είναι, άλλωστε, εύλογο πως αν οι λέξεις που χρησιμοποιούμε δεν αποδίδουν ακριβώς αυτό που έχουμε κατά νου, ο συνομιλητής μας ενδέχεται να κατανοήσει κάτι διαφορετικό από ό,τι είχαμε πρόθεση να του μεταφέρουμε. Μένουμε, δηλαδή, εκτεθειμένοι σε πιθανές παρανοήσεις και καθιστούμε ανεπαρκή τη μεταξύ μας επικοινωνία.  

Β2.α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

~ Οι κούφιες λέξεις

~ να εγκαταλείπουμε αμέσως τα σύννεφα

Β2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

~ Το επίθετο κούφιες μεταδίδει την αίσθηση κενότητας που χαρακτηρίζει τις λέξεις εκείνες που έχουν ασαφές ή ακαθόριστο νόημα.

~ Ο ομιλητής κινείται «στα σύννεφα», όταν επιχειρεί να εκφράσει σκέψεις ή ιδέες με τρόπο που δεν γίνεται αντιληπτός απ’ τον συνομιλητή του. Με τη φράση αυτή δηλώνεται πως κάποιες φορές γίνεται χρήση περίπλοκων εννοιών ή ασαφών λέξεων στο πλαίσιο της επικοινωνίας με άτομα που αδυνατούν να τις κατανοήσουν πλήρως ή δεν γνωρίζουν καν το νόημά τους.

Β2. «ο ευκολόπιστος [..] γοητεύεται από τη ρητορική τους αξία»

1. Να αιτιολογήσετε την επιλογή της σύνταξης από τον συγγραφέα.

Με την παθητική σύνταξη δίνεται έμφαση στην ενέργεια (ή στο αποτέλεσμα της ενέργειας) του υποκειμένου.

Ενώ, συμπληρωματικά, στη συγκεκριμένη πρόταση η εμφατική πρόταξη του ουσιαστικοποιημένου επιθέτου «ευκολόπιστος», τονίζει ένα βασικό γνώρισμα εκείνων που γοητεύονται από τη ρητορική αξία κενών επί της ουσίας λέξεων και εκφραστικών σχημάτων.

2. Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική.

~ Η ρητορική τους αξία γοητεύει τον ευκολόπιστο

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός/δηλωτικός ή μεταφορικός / συνυποδηλωτικός;

Ο τίτλος του κειμένου «Οι κούφιες λέξεις» είναι μεταφορικός, καθώς με τη χρήση του επιθέτου κούφιες, το οποίο κυριολεκτικά δεν μπορεί να χαρακτηρίσει τις λέξεις, ο συγγραφέας επιχειρεί να μεταδώσει παραστατικότερα την αίσθηση απουσίας νοήματος.

Β2.β. Να δώσετε έναν σύντομο κυριολεκτικό/δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

~ Η ανάγκη σαφήνειας στη μεταξύ μας επικοινωνία. 

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Αλλαγές στον γραπτό κόσμο (Τράπεζα Θεμάτων)

Sébastien Del Grosso

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ [ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ]

[Αλλαγές στον γραπτό κόσμο]

Μεγάλη συζήτηση έχει πραγματοποιηθεί στον χώρο της διδασκαλίας των γλωσσών ως προς τις θετικές συνέπειες που έχει η χρήση των υπολογιστών στην παραγωγή γραπτού λόγου. Ακόμη, ιδιαίτερη βαρύτητα έχει δοθεί στην ανάλυση νέων μορφών γραπτού λόγου, οι οποίες έχουν σχέση με το γράψιμο στα περιβάλλοντα της σύγχρονης αλλά και της ασύγχρονης επικοινωνίας. Όμως, πολύ μικρότερη βαρύτητα έχει δοθεί στις επιπτώσεις που προκύπτουν από την ευρεία υιοθέτηση των υπολογιστών ως μέσων παραγωγής γραπτού λόγου στις λιγότερo ομιλούμενες γλώσσες.

Επίσης, είναι γνωστές οι συζητήσεις που διεξάγονται τόσο σε επιστημονικούς κύκλους όσο και στον Τύπο και αφορούν την ανάδυση και τη χρήση του λατινοελληνικού αλφαβήτου (Greeklish). Τα περισσότερα δεδομένα που διαθέτουμε για το θέμα αυτό προέρχονται από παλιές, σχετικά, έρευνες. Σε πρόσφατη, όμως, έρευνα διαπιστώθηκε πως ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών χρησιμοποιεί τα Greeklish. Η διαπίστωση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αν λάβουμε υπόψη ότι τα παιδιά αυτά εξοικειώθηκαν με τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών μετά από το 2000.

Ωστόσο, παρόμοια φαινόμενα έχουν επισημανθεί και σε άλλες γλώσσες και χώρες. Αν δούμε το ζήτημα κάπως ευρύτερα, θα διαπιστώσουμε ότι ανάλογες συζητήσεις διεξάγονται και για την αγγλική γλώσσα, οι οποίες μάλιστα είναι το ίδιο έντονες, όπως οι ελληνικές. Μεγάλο μέρος του Τύπου και των μέσων ενημέρωσης γενικότερα επισημαίνει με έντονη ανησυχία ότι η γραπτή αγγλική γλώσσα μεταβάλλεται, ενώ δεν λείπουν και δημοσιεύματα που επισημαίνουν ότι «η Τεχνολογικά Διαμεσολαβημένη Επικοινωνία σηματοδοτεί τον σταδιακό θάνατο της αγγλικής γλώσσας». Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι αλλαγές που έχουμε δεν αφορούν μόνο κάποιες γλώσσες. 

Έρευνες δείχνουν ότι παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στη γραπτή γλώσσα, εξαιτίας ευρύτερων αλλαγών (οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών), οι οποίες, όμως, δεν σχετίζονται αποκλειστικά με τα νέα μέσα επικοινωνίας. Επιπλέον, εκδηλώνεται μια τάση για προφορικότητα στον γραπτό λόγο, κυρίως τον δημοσιογραφικό. Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι αυτές οι παγκόσμιες τάσεις για αλλαγές στον γραπτό λόγο έχουν τις τοπικές τους εκδοχές και οι νέες τεχνολογίες παίζουν σίγουρα κάποιο ρόλο στο είδος και στο εύρος των αλλαγών αυτών, αλλά δεν είναι οι αποκλειστικά υπεύθυνες.

Δ. Κουτσογιάννης κ.ά. (2011)

1. Η σύγχρονη επικοινωνία πραγματοποιείται όταν τα άτομα επικοινωνούν ή συνεργάζονται μέσω διαδικτύου σε «πραγματικό χρόνο», δηλαδή την ίδια χρονική στιγμή.

2. Η ασύγχρονη επικοινωνία πραγματοποιείται σε οποιοδήποτε χρόνο. Παραδείγματα τέτοιας επικοινωνίας είναι το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα μηνύματα κ.α.

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με το κείμενο, παρατηρούνται αλλαγές στην αγγλική γλώσσα; (60-80 λέξεις)

Οι αλλαγές στην αγγλική γλώσσα οφείλονται κατά κύριο λόγο στην τεχνολογικά διαμεσολαβημένη επικοινωνία. Στην επικοινωνία, δηλαδή, που πραγματοποιείται με τη βοήθεια υπολογιστών και κινητών τηλεφώνων, καθώς στο πλαίσιο των ανταλλασσόμενων γραπτών μηνυμάτων δεν γίνεται προσεκτική χρήση του λόγου. Οι νέοι, κυρίως, καταφεύγουν συχνά σε συντομογραφίες, σε συνθηματικές εκφράσεις, αλλά και σε πρόχειρα διατυπωμένες προτάσεις, χωρίς να δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στη σύνταξη και στο είδος του χρησιμοποιούμενου λεξιλογίου. Εκείνο, άλλωστε, που τους απασχολεί περισσότερο είναι να επιτύχουν μια όσο το δυνατόν ταχύτερη επικοινωνία, έστω κι αν αυτό γίνεται εις βάρος της γλώσσας.

Α1. Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνεται στο κείμενο η άποψη πως για τις αλλαγές στον γραπτό λόγο δεν ευθύνονται μόνο οι νέες τεχνολογίες; (60-80 λέξεις)

Ο συγγραφέας προκειμένου να τονίσει πως οι νέες τεχνολογίες δεν είναι οι μόνες υπεύθυνες για τις αλλαγές στο γραπτό λόγο επικαλείται έρευνες, οι οποίες φανερώνουν τη σημασία κι άλλων παραγόντων. Έτσι, επισημαίνεται η σημασία του οικονομικού παράγοντα, που μπορεί να επηρεάσει είτε τη συνολική παιδεία μιας χώρας, αν δεν παρέχονται τα κατάλληλα κονδύλια, είτε και μεμονωμένων ατόμων, αν αυτά για παράδειγμα αναγκάζονται να εγκαταλείψουν νωρίς το σχολείο. Αντιστοίχως, ο γραπτός λόγος επηρεάζεται από πολιτισμικούς παράγοντες, όπως ενδεχομένως είναι η μίμηση άλλων ισχυρότερων πολιτισμών, αλλά και από κοινωνικούς, οι οποίοι καθρεφτίζουν τις κυρίαρχες τάσεις και επιλογές μιας κοινωνίας σε τομείς όπως είναι η αποζήτηση της πνευματικής καλλιέργειας ή ο παραγκωνισμός της. Συνάμα, ο συγγραφέας αναφέρεται στην παρείσδυση στοιχείων προφορικότητας στο γραπτό λόγο, κυρίως των δημοσιογράφων· γεγονός που έχει αντίκτυπο και στον τρόπο γραφής των υπόλοιπων πολιτών.   

Α1. Για ποιους λόγους ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών, σύμφωνα με το κείμενο, κάνει χρήση του λατινοελληνικού αλφαβήτου (Greeklish); (60-80)

Η διάδοση των υπολογιστών και κατ’ επέκταση η αύξηση της τεχνολογικά διαμεσολαβημένης επικοινωνίας, έχει ιδιαίτερο αντίκτυπο στον γραπτό λόγο. Οι νέοι άνθρωποι κυρίως -αλλά και μέρος των ενηλίκων-, υιοθέτησαν το λατινοελληνικό αλφάβητο για τη γραφή μηνυμάτων στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, προκειμένου να τα συντάσσουν αφενός γρηγορότερα και αφετέρου χωρίς να ανησυχούν για την ορθογραφία των λέξεων. Η απουσία τόνων και η παραγνώριση των κανόνων ορθογραφίας, επιτρέπει την ταχύτερη πληκτρολόγηση, και άρα διευκολύνει την ανεπίσημη επικοινωνία στο πλαίσιο των προσωπικών μηνυμάτων.

Α2. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τρίτη παράγραφος (Ωστόσο… γλώσσες) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η παράγραφος αναπτύσσεται με αναλογία (κυριολεκτική αναλογία), καθώς ο συγγραφέας τονίζει πως ό,τι συμβαίνει στην ελληνική γλώσσα βρίσκει το ανάλογό του και σε παρόμοια φαινόμενα που αντιμετωπίζει η αγγλική γλώσσα.

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου (Ωστόσο… γλώσσες) του κειμένου;

Θεματική περίοδος: Ωστόσο, παρόμοια φαινόμενα έχουν επισημανθεί και σε άλλες γλώσσες και χώρες.

Λεπτομέρειες / Σχόλια: Αν δούμε το ζήτημα κάπως ευρύτερα... τον σταδιακό θάνατο της αγγλικής γλώσσας.

Κατακλείδα: Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι αλλαγές που έχουμε δεν αφορούν μόνο κάποιες γλώσσες.

Α2.α.Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη παράγραφο και ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο του κειμένου;

β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση του επιρρήματος «επίσης», το οποίο δηλώνει την πρόθεση του συγγραφέα να συμπληρώσει νοηματικά, όσα έχουν προηγηθεί, προσθέτοντας επιπλέον πληροφορίες. Ειδικότερα, το νέο στοιχείο που αναφέρεται στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου, σε σχέση με την επίδραση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην παραγωγή γραπτού λόγου, είναι η διάδοση της χρήσης του λατινοελληνικού αλφαβήτου.  

Η συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση του αντιθετικού συνδέσμου «ωστόσο», με τον οποίο δηλώνεται η έννοια της αντίθεσης. Ειδικότερα, ο συγγραφέας επιχειρεί να τονίσει πως τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική γλώσσα δεν αποτελούν τοπικό μόνο ζήτημα, καθώς κι άλλες γλώσσες έχουν έρθει αντιμέτωπες με ανάλογα προβλήματα.

Β1. «η χρήση των υπολογιστών στην παραγωγή γραπτού λόγου»

Χρησιμοποιώντας την παραπάνω φράση, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50- 60 λέξεων.

Η χρήση των υπολογιστών στην παραγωγή γραπτού λόγου υπήρξε ιδιαίτερα επωφελής χάρη στις δυνατότητες επεξεργασίας κειμένου που παρέχουν. Σε αντίθεση, έτσι, με το παραδοσιακό χειρόγραφο κείμενο, ο χρήστης του υπολογιστή είναι σε θέση να επεξεργάζεται ποικιλοτρόπως το κείμενό του, χωρίς να χρειάζεται να το γράφει εκ νέου. Έχει, συνάμα, την επιλογή του ορθογραφικού ελέγχου, που του επιτρέπει την επισήμανση και διόρθωση λαθών, ώστε το τελικό κείμενο να είναι όσο γίνεται καλύτερο.

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου: θετικές συνέπειες, παραγωγή γραπτού λόγου, υπολογιστών, χρησιμοποιεί, παιδιά.

Η χρήση των υπολογιστών έχει θετικές συνέπειες στην παραγωγή γραπτού λόγου από τα παιδιά. Χάρη στις πολλαπλές δυνατότητες επεξεργασίας κειμένου που παρέχονται από τον υπολογιστή, η γραφή γίνεται πολύ πιο εύκολη απ’ την παραδοσιακή χειρόγραφη μορφή. Το παιδί που χρησιμοποιεί τον υπολογιστή είναι πλέον σε θέση να παρέμβει σε οποιοδήποτε σημείο του κειμένου του, κάνοντας όσες διορθώσεις επιθυμεί, χωρίς να χρειάζεται να γράψει απ’ την αρχή όλο το κείμενο.

Β1. «[Η] ευρεία χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας διεισδύει στην καθημερινότητα των παιδιών». Χρησιμοποιώντας την παραπάνω πρόταση, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.

Η ευρεία χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας διεισδύει στην καθημερινότητα των παιδιών με θετικές, αλλά και έντονα αρνητικές συνέπειες. Από τη μια πλευρά, η επικοινωνία των νέων ανθρώπων γίνεται ευκολότερη και οικονομικότερη, καθώς μέσω των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να επικοινωνούν με φίλους τους σε οποιοδήποτε μέρος της χώρας ή του κόσμου κι αν βρίσκονται. Από την άλλη, ωστόσο, η ευκολία αυτής της εικονικής επικοινωνίας, σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα θέλγητρα του διαδικτύου, ενέχει τον κίνδυνο του σταδιακού εκφυλισμού της πραγματικής κοινωνικότητας πολλών παιδιών.

Β2. Ποιες από τις υπογραμμισμένες λέξεις ή φράσεις των παρακάτω προτάσεων χρησιμοποιούνται με κυριολεκτική / δηλωτική και ποιες με  μεταφορική / συνυποδηλωτική σημασία;

1. «[επιπτώσεις] προκύπτουν από την ευρεία υιοθέτηση των υπολογιστών»

~ μεταφορική / συνυποδηλωτική  

2. «Είναι γνωστές οι συζητήσεις»

~ κυριολεκτική

3. «Η Τεχνολογικά Διαμεσολαβημένη Επικοινωνία σηματοδοτεί τον σταδιακό

θάνατο της αγγλικής γλώσσας»

~ μεταφορική / συνυποδηλωτική

Β2. α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο όρους του ειδικού λεξιλογίου. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

ασύγχρονη επικοινωνία  / Τεχνολογικά Διαμεσολαβημένη Επικοινωνία

Ο συγγραφέας αναφερόμενος στις επιπτώσεις που έχει η διαδεδομένη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην παραγωγή γραπτού λόγου, υπεισέρχεται στο ειδικότερο θέμα της επικοινωνίας μέσω των υπολογιστών και ως εκ τούτου οφείλει να αποδώσει με έγκυρο και επιστημονικό τρόπο τις ειδικές συνθήκες της σύγχρονης επικοινωνίας. Το ειδικό λεξιλόγιο του επιτρέπει, επομένως, να αναφερθεί σε συγκεκριμένες πτυχές του εξεταζόμενου ζητήματος· πτυχές γνώριμες σε όσους είναι εξοικειωμένοι με τη χρήση των υπολογιστών.