Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ανεργία (συνέπειες, αίτια & τρόποι αντιμετώπισης)

Jerry Nelson

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ανεργία (συνέπειες, αίτια & τρόποι αντιμετώπισης)

Σύνταγμα της Ελλάδας

Άρθρο 22: Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και προστατεύεται από το Κράτος, που μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών και για την ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού.

Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση, έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας.

[Το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε από το 7,7% το 2008 σε 27,3% το 2013, κατά την περίοδο 2009-2013.] Ινστιτούτο Εργασίας Γ.Σ.Ε.Ε.

Συνέπειες φαινομένου σε ατομικό επίπεδο:

- Η ανεργία επιφέρει την οικονομική εξαθλίωση του ατόμου, καθώς του στερεί τα έσοδα που του είναι απολύτως αναγκαία για την επιβίωσή του και για την κάλυψη των πάγιων οικονομικών του υποχρεώσεων.

- Ειδικότερα, η ανεργία των νέων ανθρώπων σημαίνει την παρατεταμένη οικονομική τους εξάρτηση από την οικογένειά τους. Αδυνατούν, έτσι, οι νέοι να επιτύχουν την οικονομική αυτονομία που θα τους επιτρέψει να εκπληρώσουν τους στόχους τους και να βιώσουν τη ζωή τους, όπως πραγματικά το επιθυμούν.

- Ο νέος αδυνατεί, λοιπόν, να λάβει μιαν αυτόνομη θέση στην κοινωνία· αδυνατεί να αξιοποιήσει τις γνώσεις και τις δυνατότητές του, και ως εκ τούτου αδυνατεί να προχωρήσει σε σημαντικά βήματα της ενήλικης ζωής, όπως είναι η δημιουργία της δικής του οικογένειας ή η εκπλήρωση άλλων προσωπικών του φιλοδοξιών, αφού δεν έχει τα απαραίτητα οικονομικά έσοδα.

- Η μακροχρόνια ανεργία έχει εξαιρετικά επώδυνες συνέπειες στην ψυχολογία του ατόμου, διότι ο άνεργος τείνει να εκλαμβάνει το πρόβλημα αυτό ως προσωπική του αποτυχία. Κλονίζεται, επομένως, η αυτοπεποίθησή του κι έρχεται αντιμέτωπος με έντονα συναισθήματα άγχους, ανασφάλειας και κατάθλιψης.

- Τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνει ο άνεργος μπορούν να τον καταβάλουν ψυχικά, αλλά και να τον ωθήσουν σε αναποτελεσματικές συμπεριφορές στην προσπάθειά του να διαχειριστεί το γεγονός ότι ζει σε μια κοινωνία που του αρνείται τη στοιχειώδη έστω αξιοπρέπεια μιας έντιμης εργασίας.

- Ο άνεργος, άλλωστε, πέρα από το γεγονός ότι αισθάνεται μειονεκτικά, αδυνατεί να εκπληρώσει τις οικονομικές του υποχρεώσεις, γεγονός που μπορεί να τον οδηγήσει είτε σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές είτε σε πράξεις βίας προκειμένου να διασφαλίσει τα αναγκαία χρήματα.

- Η ανεργία καθηλώνει το άτομο σε μια κατάσταση στασιμότητας, καθώς του είναι αδύνατη οποιαδήποτε πορεία εξέλιξης είτε σε προσωπικό επίπεδο (δημιουργία οικογένειας, επίτευξη συναισθηματικής ευδαιμονίας, πνευματική καλλιέργεια) είτε σε κοινωνικό επίπεδο (αδυναμία ουσιαστικής συμμετοχής στα κοινά, διάθεση κοινωνικής απόσυρσης).

- Ο άνεργος εξωθείται στην κοινωνική απομόνωση, αφού η απουσία εσόδων δεν του επιτρέπει τη συμμετοχή σε δραστηριότητες που απαιτούν χρηματική δαπάνη. Ενώ, εξίσου αποτρεπτικά για τις κοινωνικές του συναναστροφές λειτουργεί και ο κλονισμός της συναισθηματικής του κατάστασης.

[Από το σύνολο των ανέργων επτά στους δέκα ανέργους είναι μακροχρόνιοι άνεργοι, ενώ μόλις το 26% των ανέργων έχει διάρκεια ανεργίας από ένα μέχρι ένδεκα μήνες.] Ινστιτούτο Εργασίας Γ.Σ.Ε.Ε.

Συνέπειες φαινομένου σε κοινωνικό επίπεδο:

- Τα αρνητικά συναισθήματα που εύλογα προκαλούνται στους ανέργους θέτουν σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή, υπό την έννοια πως πέρα από την πιθανότητα ακραίων συμπεριφορών ή εγκληματικής δράσης, οι άνεργοι αισθάνονται περιθωριοποιημένοι, και άρα μειώνεται το ενδιαφέρον τους για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Ο ανταγωνισμός, η διάθεση υπονόμευσης του άλλου, η προσφυγή σε αθέμιτα μέσα (ρουσφέτια, παρανομίες), συνιστούν το κυρίαρχο κλίμα σε μια αγορά εργασίας που δεν επαρκεί για να καλύψει το σύνολο του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού.

- Η αυξημένη ανεργία καθιστά ανενεργό και αφήνει ανεκμετάλλευτο ένα σημαντικό τμήμα του εργατικού δυναμικού, το οποίο έχει ενδεχομένως υψηλά εργασιακά προσόντα, άρτια κατάρτιση και πολλές δυνατότητες. Το γεγονός αυτό ζημιώνει το κοινωνικό σύνολο, αφού μειώνεται η παραγωγική δύναμη του τόπου.

- Η οικονομική δυσπραγία των ανέργων οδηγεί σε πτώση της κατανάλωσης προϊόντων και ζήτησης υπηρεσιών, με αποτέλεσμα το γενικότερο κλονισμό της αγοράς. Σε περιπτώσεις, μάλιστα, που το ποσοστό των ανέργων είναι εξαιρετικά υψηλό, όπως συμβαίνει την παρούσα περίοδο στην Ελλάδα, η πτώση στην οικονομική απόδοση της αγοράς γίνεται ιδιαίτερα αισθητή και οδηγεί σε περαιτέρω αύξηση της ανεργίας λόγω του κλεισίματος ιδιωτικών επιχειρήσεων και εμπορικών καταστημάτων.

- Η παρατεταμένη ανεργία εξωθεί ένα αξιοσημείωτο ποσοστό των νέων στην επιλογή της μετανάστευσης, με αποτέλεσμα η χώρα να ζημιώνεται απ’ την απώλεια εργατικού δυναμικού υψηλής μόρφωσης και κατάρτισης.

- Τα υψηλά ποσοστά ανεργίας σημαίνουν μεγάλη πτώση στις εισφορές των ασφαλιστικών ταμείων, αλλά κι επιπλέον επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού προκειμένου να υλοποιηθούν προγράμματα πρόσκαιρης επαγγελματικής αποκατάστασης μέρους των ανέργων.

- Η αυξημένη ανεργία ανοίγει το δρόμο για την ανερυθρίαστη οικονομική εκμετάλλευση των νέων, οι οποίοι καλούνται να εργαστούν σε προσωρινές θέσεις με εξαιρετικά χαμηλές απολαβές, χωρίς ασφάλιση και χωρίς να γίνονται εν γένει σεβαστά τα εργασιακά τους δικαιώματα.

- Η κοινωνία βιώνει μια περίοδο πνευματικής, καλλιτεχνικής και επιστημονικής στασιμότητας, καθώς οι νέοι που αποτελούν το πιο δυναμικό της κομμάτι απομένουν αποκομμένοι απ’ τον εργασιακό βίο, και κατ’ επέκταση εμποδίζονται απ’ το να προσφέρουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

Ας μην λησμονούμε, άλλωστε, πως ένας νέος που βιώνει συνεχή εργασιακή ανασφάλεια, έρχεται αντιμέτωπος με το ενδεχόμενο της ψυχικής εξουθένωσης. Η περιστασιακή επαγγελματική απασχόληση, η παραβίαση των εργασιακών δικαιωμάτων, η προοπτική μιας νέας περιόδου ανεργίας, συνθέτουν ένα πλαίσιο που εκμηδενίζει τις ψυχολογικές αντοχές του νέου ανθρώπου και τον αποτρέπει απ’ τη δημιουργική και ουσιαστική ενασχόληση με την επιστήμη του ή τη γενικότερη συμμετοχή σε πνευματικές και καλλιτεχνικές ασχολίες.

- Οι κοινωνικές ανισότητες που προκαλούνται απ’ την αυξημένη ανεργία επιφέρουν σημαντικό πλήγμα στη δημοκρατία, αφού η απελπισία των ανέργων γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από κομματικούς σχηματισμούς ακραίου προσανατολισμού.  

[Κορύφωση στην «εποχή της ανασφάλειας» της εργασίας στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα είναι η επισφαλής εργασία, στην οποία συγκαταλέγεται, μεταξύ των άλλων, και η προσωρινή απασχόληση, η οποία για τους νέους αποτελεί συγκοινωνούν δοχείο με την ανεργία. Ουσιαστικά αποτελεί μία «ρευστή εργασιακή συνθήκη», μία συνεχή κατάσταση «εντός και εκτός» της αγοράς εργασίας, ενώ διαπερνά, επηρεάζει και τελικά καθορίζει όλες τις διαστάσεις της κοινωνικής ζωής του εργαζομένου.] Ινστιτούτο Εργασίας Γ.Σ.Ε.Ε.

Αίτια του φαινομένου:

- Ο ελλιπής επαγγελματικός προσανατολισμός των εφήβων έχει ως αποτέλεσμα τη μαζική διεκδίκηση συγκεκριμένων πανεπιστημιακών σχολών, και κατόπιν συγκεκριμένων επαγγελμάτων, τη στιγμή που άλλες επαγγελματικές επιλογές ή επιλογές επαγγελματικής κατάρτισης απομένουν χωρίς ουσιαστική ζήτηση.

- Παρατηρείται η αδυναμία σύνδεσης της αγοράς εργασίας με το χώρο της εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα οι απόφοιτοι των Λυκείων, αλλά ακόμη και των Πανεπιστημίων της χώρας, να μην κατέχουν τα επιθυμητά προσόντα και την αναγκαία κατάρτιση για την απρόσκοπτη επαγγελματική τους αποκατάστασης. Ενώ σταθερή είναι η ανισορροπία ανάμεσα στις επιλεγόμενες σπουδές και τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας.

- Η εξέλιξη της τεχνολογίας είχε ως αποτέλεσμα την αυτοματοποιημένη εκτέλεση εργασιών που άλλοτε απασχολούσαν ανθρώπινο δυναμικό. Στη βιομηχανική παραγωγή η χρήση μηχανών έχει υποκαταστήσει πλήθος χειρωνακτών, όπως άλλωστε και η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών έχει καταστήσει περιττούς πολλούς υπαλλήλους της άλλοτε ακμάζουσας γραφειοκρατίας.

- Η βαθιά οικονομική κρίση εξώθησε, όχι μόνο τον ιδιωτικό τομέα, αλλά ακόμη και το δημόσιο, στη μείωση του ανθρώπινου δυναμικού είτε με απολύσεις είτε με πάγωμα των προσλήψεων.

- Η αδράνεια του ιδιωτικού επιχειρηματικού τομέα κι ο περιορισμός των νέων επεκτατικών κινήσεων, λόγω της οικονομικής κρίσης, έχει επιφέρει μια οδυνηρή στασιμότητα στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και στην απορρόφηση εργαζομένων.

- Καίριο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας παραμένει η απουσία ανταγωνιστικής παραγωγής σε βιομηχανικά προϊόντα, αλλά και προϊόντα τεχνολογικής πρωτοπορίας.

- Πολλές παραγωγικές επιχειρήσεις, άλλωστε, επέλεξαν είτε να μεταφέρουν την έδρα τους σε χώρες όπου το κόστος εργασίας είναι πολύ χαμηλότερο είτε να μειώσουν το απασχολούμενο προσωπικό προκειμένου να αυξήσουν τα καθαρά τους κέρδη.

- Η εγκατάλειψη της υπαίθρου και της κοπιώδους γεωργικής εργασίας προκάλεσε αφενός την αύξηση του αστικού πληθυσμού κι αφετέρου την αποδυνάμωση ενός άλλοτε ανθηρού οικονομικού τομέα.

- Οι κρατικοί προγραμματισμοί για την αντιμετώπιση του φαινομένου είναι συνήθως ευκαιριακοί, χωρίς μακρόχρονη στόχευση και χωρίς ουσιαστικές παρεμβάσεις στην αναδιάρθρωση των δομών της ελληνικής οικονομίας.

- Οι συχνά άσχημες συνθήκες εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, όπου τα εργασιακά δικαιώματα σπανίως γίνονται σεβαστά, εξωθούν πολλούς ανθρώπους στην αναζήτηση της εργασιακής ασφάλειας που παρέχει η απασχόληση στο δημόσιο.

- Η απουσία επαγγελματισμού και εργασιακού ήθους, όπως κι η απουσία ουσιαστικής κατάρτισης και εξειδίκευσης είναι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν ένα άτομο στη μακρόχρονη ανεργία.

Τρόποι αντιμετώπισης:

Η πλήρης αντιμετώπιση της ανεργίας είναι σαφώς μια δυσεπίτευκτη επιδίωξη, υπάρχουν ωστόσο σχεδιασμοί και ενέργειες που μπορούν να μειώσουν την έκταση του φαινομένου.

- Ένα πρώτο βήμα θα μπορούσε να είναι η ορθότερη συσχέτιση του εκπαιδευτικού συστήματος με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Μέσω του έγκαιρου και αποτελεσματικού επαγγελματικού προσανατολισμού θα μπορούσε να αποφευχθεί ο συνωστισμός των νέων σε σχολές και επαγγελματικές επιλογές που έχουν ήδη πληθώρα αποφοίτων και εργαζομένων.

- Επιθυμητή είναι και η αναβάθμιση της τεχνικής εκπαίδευσης, ώστε οι νέοι να αποκτούν την κατάλληλη εκείνη κατάρτιση που θα τους επιτρέψει την ταχύτερη επαγγελματική αποκατάσταση, και μάλιστα σε επαγγελματικούς χώρους που συνιστούν πιο παραγωγικές επιλογές.

- Συνάμα, θα πρέπει να υπάρχει μέριμνα για τη συνεχή κατάρτιση των ανέργων, προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να διεκδικήσουν μια διαφορετική εργασιακή αποκατάσταση χάρη στις νέες τους δεξιότητες και γνώσεις.

- Ως μακροπρόθεσμη σκέψη θα πρέπει να τεθεί η ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας της χώρας μας, ο εκσυγχρονισμός των δομών της ελληνικής παραγωγής και φυσικά η ενίσχυση των επενδύσεων σε νέους ή ήδη υπάρχοντες οικονομικούς κλάδους, προκειμένου να υπάρξει αύξηση των θέσεων εργασίας.

[Η ελληνική οικονομία μπορεί να μετατοπιστεί σε υψηλότερο ΑΕΠ και χαμηλότερη ανεργία χωρίς να υπάρχει έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών εφόσον: πρώτον, σε βραχυχρόνια διάρκεια μειωθούν οι τιμές των εγχώριων προϊόντων (αύξηση ανταγωνιστικότητας τιμής) προκειμένου να αντισταθμιστούν οι εισαγωγές που θα είναι αυξημένες στο επιθυμητό υψηλότερο επίπεδο του προϊόντος (επομένως και στο υψηλότερο επίπεδο εγχώριας ζήτησης και απασχόλησης) και δεύτερον, σε μεσοακροχρόνια διάρκεια βελτιωθεί με ένα επενδυτικό πρόγραμμα τεχνολογικής-παραγωγικής ανασυγκρότησης η διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα. Επομένως, το σημείο εκκίνησης μίας αναπτυξιακής/οικονομικής πολιτικής οφείλει να είναι η αύξηση και η αξιοποίηση της συνολικής ζήτησης, εγχώριας και εξωτερικής, η οποία θα θέσει σε λειτουργία το αχρησιμοποίητο παραγωγικό δυναμικό της χώρας που θα αυξήσει την παραγωγή και την απασχόληση. Σε αντίθετη περίπτωση, η ελληνική οικονομία θα διέλθει από μακρά περίοδο στασιμότητας.] Ινστιτούτο Εργασίας Γ.Σ.Ε.Ε.

Στοιχεία για τη νεανική απασχόληση από το Ινστιτούτο Εργασίας:

- Με βασικό επιχείρημα ότι για την καταπολέμηση της νεανικής ανεργίας, απαιτείται η διευκόλυνση της ένταξής τους στην αγορά εργασίας, πολλές χώρες - έχοντας υιοθετήσει τη νεοφιλελεύθερη προσέγγιση - έχουν θεσπίσει χαμηλότερους κατώτατους μισθούς για τους νέους, με αποτέλεσμα αυτή η κατηγορία των εργαζομένων να αποτελεί τον κύριο πυρήνα ενός συνεχώς αυξανόμενου εργατικού δυναμικού, το οποίο είναι εξαιρετικά ευέλικτο και χαμηλά αμειβόμενο.

- Νομιμοποιούν και γενικεύουν μορφές ευέλικτης, ανειδίκευτης και ανασφάλιστης εργασίας, οι οποίες υλοποιούνται μέσω δήθεν πρακτικής εκπαίδευσης (π.χ. voucher) ή μαθητείας και στην ουσία υποκρύπτουν την παροχή φθηνής και χωρίς δικαιώματα εργασίας.

- Δημιουργούν και νομιμοποιούν διακρίσεις σε βάρος της εργασίας των νέων δημιουργώντας μια ειδική κατηγορία μισθωτών, των νέων με μισθούς μειωμένους τουλάχιστον κατά 30%.

- Προκαλούν μέσω της «διαρροής εγκεφάλων», της μετανάστευσης των νέων επιστημόνων και της καθιέρωσης της περιστασιακής – υποαμειβόμενης - προσωρινού χαρακτήρα και επισφαλούς απασχόλησης, μια πραγματική αφαίμαξη του εργατικού δυναμικού από τα πιο παραγωγικά του τμήματα.

- Απαξιώνουν γνώσεις, ικανότητες, δεξιότητες που αποκτήθηκαν από τους νέους με τα χρήματα του ελληνικού λαού μέσα στα σχολεία και τα πανεπιστήμια.

- Εκπαιδεύουν μια ολόκληρη νέα γενιά σε εργασία χωρίς δικαιώματα και τελικά να καθίστανται «ωφελούμενοι» προγραμμάτων και όχι εργαζόμενοι με δικαιώματα αξιοπρεπούς μισθού και ανθρώπινων συνθηκών εργασίας.

- Το ποσοστό ανεργίας στους νέους ηλικίας 15-24 ετών προσεγγίζει το 56,7% και είναι το μεγαλύτερο της Ε.Ε.

- Πρόσφατα (2012) θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά ο διαφοροποιημένος μειωμένος μισθός για τους νέους κάτω των 25 ετών. Με το νόμο 4046/12 ψηφίστηκε η μείωση του βασικού μισθού κατά 22% (ο κατώτατος μισθός διαμορφώνεται πλέον στα 586,08€) και για τους εργαζόμενους κάτω των 25 ετών μείωση κατά 32%, δηλαδή 510,95€. Εφόσον αφαιρεθούν από το ποσό αυτό οι ασφαλιστικές και φορολογικές κρατήσεις του εργαζόμενου, ο καθαρός μηνιαίος μισθός είναι 476,35€ και για τον εργαζόμενο κάτω των 25 ετών είναι 426,64€, για 8ωρη απασχόληση.

- Οι εξελίξεις αυτές σε συνδυασμό και με την σημαντική αύξηση της ανεργίας καθώς και της μακροχρόνιας ανεργίας και της ανασφάλειας, έχουν σοβαρές αρνητικές συνέπειες ως προς την ανεξαρτησία των νέων, τη μετάβαση τους στην ενήλικη ζωή, την ψυχική και πνευματική τους υγεία, ενώ ελλοχεύουν κίνδυνοι κοινωνικού αποκλεισμού και κοινωνικής αποξένωσης τους.

- Η Ελλάδα δεν έχει μετακινηθεί στην αλυσίδα παραγωγής της αξίας, ώστε να παράγει πιο σύνθετα προϊόντα και υπηρεσίες (έντασης γνώσης/τεχνολογίας). Έτσι ουσιαστικά υπάρχει περιορισμένη ζήτηση για πτυχιούχους και όχι υπερπροσφορά πτυχιούχων.

- Η όλη κατάσταση επιδεινώνεται από το γεγονός ότι δεν υφίσταται κανένα δίχτυ ελάχιστης κοινωνικής προστασίας (η μοναδική χώρα της Ευρωζώνης), το οποίο να διασφαλίζει ένα ανεκτό όριο διαβίωσης, που θα προσδιορίζεται από τις βασικές ανάγκες.

- Σε γενικές γραμμές, στην Ελλάδα, οι νέοι δεν τυγχάνουν ειδικών και στοχευμένων πολιτικών καταπολέμησης της ανεργίας. Τα προβλεπόμενα επιδόματα ανεργίας έχουν οριζόντιο χαρακτήρα ανεξαρτήτου ηλικίας, ενώ και το τακτικό επίδομα ανεργίας μειώθηκε από 430,75 ευρώ (9/2008) σε 360 ευρώ (3/2012).

[Στη χώρα μας, η εμμονή στην άσκηση πολιτικών συνεχούς σκληρής νεοφιλελεύθερης λιτότητας, στην επιβολή αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας και στην εφαρμογή των λεγόμενων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στο όνομα της ανταγωνιστικότητας που επιβλήθηκαν από την Τρόικα, εμφανέστατα και αποδεδειγμένα όπως δείχνουν μια σειρά από μελέτες, δεν έχουν επιφέρει αποτελέσματα στην προώθηση της ανάπτυξης, της δημιουργίας απασχόλησης και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων.

Αντίθετα οι πολιτικές που μειώνουν τους μισθούς / εισοδήματα των εργαζομένων, καθιερώνουν την ανεξέλεγκτη εργοδοτική ευελιξία στην αγορά εργασίας και διαβρώνουν το κανονικό πρότυπο της σταθερής, πλήρους και με αξιοπρεπείς όρους απασχόλησης ενισχύουν, οξύνουν και αναπαράγουν τις κοινωνικές ανισότητες.] Ινστιτούτο Εργασίας Γ.Σ.Ε.Ε.

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Ο έρωτας στην εφηβεία [Τράπεζα Θεμάτων]

Brian Kesinger

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Ο έρωτας στην εφηβεία [Τράπεζα Θεμάτων]

Θέμα: 21926

Η εφηβεία είναι η πιο δύσκολη, αλλά ταυτόχρονα και η πιο ωραία ηλικία. Είναι «δύσκολη», γιατί οι έφηβοι δεν μπορούν να ελέγξουν τον εαυτό τους, ενώ παράλληλα είναι και «ωραία», γιατί φεύγεις από τον κόσμο των «μικρούληδων» και νιώθεις πιο ανεξάρτητος στον κόσμο των «μεγάλων».

Στην εφηβεία αυξάνονται τα δικαιώματα, αλλά και οι υποχρεώσεις. Οι έφηβοι ζητούν από τους μεγαλύτερους σεβασμό και κατανόηση, αλλά πολλές φορές, δυστυχώς, δεν υπάρχει η ανάλογη ανταπόκριση. Επιπλέον, στην εφηβεία προκύπτουν αρκετά «πρωτόγνωρες» καταστάσεις για πολλούς νέους. Μια απ’ αυτές, και μάλλον από τις περισσότερο σημαντικές για αυτούς, είναι ο «έρωτας». Ο «έρωτας» από μόνος του είναι ένα δυνατό συναίσθημα, αλλά στην εφηβεία είναι εντονότερος από ό,τι στις άλλες ηλικίες, ίσως επειδή είναι η τρυφερότερη και η πιο ευαίσθητη ηλικία από όλες και έχει τόσο θετικές όσο και αρνητικές συνέπειες.

Οι θετικές συνέπειες στην ψυχολογική κατάσταση του εφήβου αντανακλώνται στη σχολική ζωή του, στην καθημερινότητά του αλλά και στις υπόλοιπες δραστηριότητές του. Στο σχολείο αντιμετωπίζει τους καθηγητές και τους συμμαθητές του με καλύτερο τρόπο και θετικότερη διάθεση, εφόσον ο έρωτας είναι ένα συναίσθημα, που σε κάνει να βλέπεις τα πάντα από την καλή τους μεριά. Ο έφηβος στην καθημερινότητά του μπορεί τότε να αντιμετωπίζει θετικά τους γονείς του, τους γύρω του, τους «σημαντικούς άλλους» της ζωής του.

Όταν, όμως, κάποιος ερωτεύεται, ταυτόχρονα «κλείνεται» στον εαυτό του, «απομονώνεται» από τους άλλους, για να σκεφτεί. Συνηθίζεται, μάλιστα, να μη βλέπει και να μην αισθάνεται τίποτα και κανέναν γύρω του πέρα από τον ερωτικό του σύντροφο. Στα βάθη αυτού του συναισθήματος ο έφηβος συχνά αρχίζει να «αγαπά» τον εαυτό του, να επιμελείται την εμφάνισή του περισσότερο, επειδή ενδιαφέρεται για την εικόνα που δείχνει προς τα έξω.

Από την άλλη πλευρά, στον έρωτα υπάρχουν και οι επιπτώσεις, οι σημαντικότερες από τις οποίες σε αυτή την ηλικία εντοπίζονται στη συμπεριφορά και στις επιδόσεις των νέων στο σχολείο. Κατά την περίοδο που ο έφηβος είναι ερωτευμένος, οι επιδόσεις του στο σχολείο συχνά δεν είναι οι καλύτερες. Συνήθως, όλη την ημέρα μιλάει στο κινητό του ή σκέφτεται το άτομο με το οποίο είναι ερωτευμένος. Δεν έχει μυαλό για άλλα πράγματα, αδυνατεί να συγκεντρωθεί, είναι αφηρημένος, «ταξιδεύει», αποπροσανατολίζεται από τους στόχους και τα ενδιαφέροντά του, και, ενώ, ζει ένα πολύ δυνατό και συχνά αυθεντικό σε αυτή την ηλικία συναίσθημα, βρίσκεται σε μια «προβληματική» κατάσταση, σύμφωνα με τη γνώμη των μεγαλύτερων και την πορεία της κοινής λογικής.

Ιστοσελίδα του Κέντρου Συμβούλων Ψυχικής Υγείας, 13.03.2013 (διασκευή)

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με το κείμενο, ο έρωτας παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του έφηβου; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15)

Ο έρωτας στα ευαίσθητα χρόνια της εφηβείας διαδραματίζει ιδιαίτερη σημαντικό ρόλο, αφού επηρεάζει πολλαπλά τη ζωή του εφήβου. Σε ό,τι αφορά, καταρχάς, τη θετική επίδραση αυτού του συναισθήματος, θα πρέπει να τονιστεί η βελτίωση της διάθεσης και της συμπεριφοράς του εφήβου, αφού αντικρίζει πια όλους τους ανθρώπους γύρω του με πιο θετικό τρόπο. Ενώ, αντίστοιχα θετική είναι και η θέαση του εαυτού του, στοιχείο που τον ωθεί μάλιστα στο να επιμελείται περισσότερο την εξωτερική του εμφάνιση. Εντούτοις, ο έρωτας έχει και λιγότερο θετικές επιπτώσεις, καθώς οδηγεί τον έφηβο σε αδιαφορία για τις σχολικές του επιδόσεις και τον αποπροσανατολίζει, αφού όλο του το ενδιαφέρον εστιάζεται στο πρόσωπο που αγαπά.   

Α2. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ της τέταρτης και της πέμπτης παραγράφου του κειμένου; (μονάδες 10)

Η συνοχή μεταξύ της τέταρτης και της πέμπτης παραγράφου επιτυγχάνεται με τη χρήση της φράσης «από την άλλη πλευρά», με την οποία δηλώνεται αντίθεση σε σχέση με όσα έχουν ήδη αναφερθεί.

Β1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση για καθεμιά από τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με την έντονη γραφή: σεβασμό και κατανόηση, συναίσθημα, σχολική ζωή, επιπτώσεις, γνώμη των μεγαλύτερων. (μονάδες 10)

- Συχνά το μόνο που ζητείται σε μια σχέση είναι σεβασμός και κατανόηση.

- Οι προεκλογικοί λόγοι απευθύνονται πλέον περισσότερο στο συναίσθημα παρά στη λογική.

- Η σχολική ζωή αποτελεί μια σημαντική εξελικτική περίοδο για την μετέπειτα επιτυχή μετάβαση των νέων στον εργασιακό βίο.

- Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στον οργανισμό είναι ολέθριες.

- Οι νέοι πολλές φορές αρνούνται να λάβουν υπόψη τους τη γνώμη των μεγαλύτερων.

Β2. Να επισημάνετε τρία παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας στο κείμενο. (μονάδες 15)

- «κλείνεται» στον εαυτό του

- Στα βάθη αυτού του συναισθήματος

- Δεν έχει μυαλό για άλλα πράγματα

Γιάννης Ρίτσος «Ανταπόδοση» [Τράπεζα Θεμάτων Β΄ Λυκείου]

Guido Reni

Γιάννης Ρίτσος «Ανταπόδοση»  [Τράπεζα Θεμάτων Β΄ Λυκείου]

Ανταπόδοση

Πάλεψε με τις λέξεις, με το χρόνο, με τα πράγματα. Έδωσε

θέση

στην πεταλούδα, στο χαλίκι, στ’ αλογάκι της Παναγίας,

στους ολονύκτιους στεναγμούς των άστρων, στη δροσοστάλα

που πέφτει απ’ το ροδόφυλλο, στ’ άρρωστο αηδόνι, στις μεγάλες

σημαίες,

στο γαλάζιο, στο κόκκινο, στο κίτρινο. Πλούτισε τον κόσμο

με μόχθο κι εγκαρτέρηση. Σκαλί σκαλί

ανέβηκε την πέτρινη τεράστια σκάλα. Τώρα, εκεί πάνω,

άλλα παράσημα δεν έχει πια παρά τα βέλη στα γυμνά πλευρά

του.

(Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου, Επιλογή Χρύσα Προκοπάκη, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2001)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Τι προσέφερε, σύμφωνα με το ποίημα, το ποιητικό υποκείμενο στον κόσμο της φύσης και στον κόσμο των ανθρώπων; (15 μονάδες)

Το ποιητικό υποκείμενο παρουσιάζοντας τις ποικίλες θεματικές που διατρέχουν το έργο του τονίζει πως κάθε στοιχείο της φύσης, μα και κάθε πτυχή του ανθρώπινου βίου, βρήκαν θέση στους στίχους του. Ξεκινά την απαρίθμησή του, μάλιστα, από τον κόσμο της φύσης, θέλοντας να δείξει πως μερίμνησε για την εξύμνηση όχι μόνο των όμορφων στοιχείων της φύσης (πεταλούδα), μα και των πιο ταπεινών ακόμη (χαλίκι), όπως και των πιο ξεχωριστών (αλογάκι της Παναγίας).

Αντιστοίχως, στην ποίησή του βρήκαν θέση πτυχές του φυσικού κόσμου, που βρίσκονται σε στενή σχέση με τη συναισθηματική κατάσταση των ανθρώπων, όπως η βαθιά εκείνη θλίψη που κρατά ξάγρυπνους τους ανθρώπους να κοιτούν τον έναστρο ουρανό (στους ολονύκτιους στεναγμούς των άστρων) ή στον αντίποδα, η ζωογόνα αισιοδοξία που προσφέρεται απλόχερα στους ανθρώπους απ’ το κάλλος της πρωινής φύσης, που υποδέχεται μιαν ακόμη καινούρια ημέρα (στη δροσοστάλα / που πέφτει απ’ το ροδόφυλλο), μα και η φθορά του φυσικού κόσμου (στ’ άρρωστο αηδόνι).

Συνάμα, στην ποίησή του βρήκαν θέση κι οι βαθύτερες αναζητήσεις των ανθρώπων, οι αδιάκοποι αγώνες τους για τα μεγάλα ιδανικά της ζωής. Ο ποιητής ύμνησε τις μεγάλες σημαίες, που συμβολίζουν εδώ τις πιο καίριες μάχες των συνανθρώπων του· τις μάχες για την εθνική και ατομική ανεξαρτησία, για την κοινωνική δικαιοσύνη, για την ελευθερία, την ισονομία, αλλά και για τον σεβασμό, προσωπικό και εθνικό. Ενώ, παράλληλα, προχώρησε και στην εξύμνηση των πιο εσωτερικών ανθρώπινων αναζητήσεων, όπως αυτές συμβολίζονται με την παράθεση τριών χρωμάτων.

Έτσι, στην ποίησή του βρήκε θέση το γαλάζιο, το χρώμα της δημιουργικότητας και του ονείρου, μα και το χρώμα της ηθικής και πνευματικής ακεραιότητας· της γαλήνης και της μεγαλοψυχίας. Ως το κατεξοχήν χρώμα του ουρανού έρχεται να συμβολίσει πληρέστερα την απαντοχή και την ελπίδα ενός ανώτερου κόσμου, απαλλαγμένου από τις μικροπρέπειες και τις ελλείψεις του γήινου κόσμου. Ενώ, αμέσως μετά ακολουθεί το κόκκινο, το χρώμα του πάθους, του έρωτα και της εκρηκτικής επαναστατικότητας. Άμεσα συνδεδεμένο με το χρώμα του αίματος, το κόκκινο συμβολίζει έντονα τη ζωτικότητα, την ορμητικότητα, το δυναμισμό, μα και τη διάθεση ανανέωσης. Τελευταίο παρατίθεται το κίτρινο, ένα χρώμα που συνδυάζει τόσο την έκφραση του μίσους, όσο και την έκφραση της χαράς, αφού είναι το χρώμα εκείνο που αποδίδει τη λάμψη του ήλιου, αλλά και τη θελκτική ομορφιά πολλών λουλουδιών.

Μέσα, λοιπόν, απ’ τους ποικίλους συμβολισμούς που μπορεί κανείς να αναγνωρίσει στα χρώματα, όπως και στα στοιχεία του φυσικού κόσμου, που παραθέτει ο ποιητής, γίνεται σαφές πως μέσα από το έργο του βρήκαν έκφραση όλες οι εκφάνσεις του ανθρώπινου συναισθήματος, οι πιο βαθιές του επιθυμίες κι οι πιο σημαντικές του επιδιώξεις. Κατόρθωσε, επομένως, ο ποιητής να «πλουτίσει τον κόσμο» με μια αδιάκοπη προσπάθεια γεμάτη κόπο και επιμονή, καθώς ο αγώνας του αυτός δεν υπήρξε ποτέ εύκολος. Προκειμένου, άλλωστε, να γίνουν κατανοητές οι δυσκολίες που αντιμετώπισε, φροντίζει αφενός να μας τονίσει την πάλη του με τις λέξεις, με το χρόνο και τα πράγματα -πάλη που σηματοδοτεί την ανάγκη να κατακτήσει πλήρως το εκφραστικό του εργαλείο, την ανάγκη να διασφαλίσει τον αναγκαίο χρόνο για τη δημιουργία του, καθώς και την ανάγκη να κατανοήσει σε βάθος την πραγματικότητα της εποχής του- κι αφετέρου την αχαριστία που αντιμετώπισε απ’ τους συνανθρώπους του (άλλα παράσημα δεν έχει πια παρά τα βέλη στα γυμνά πλευρά / του).

Ποια «ανταπόδοση» δέχθηκε για την προσφορά του; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας δείχνοντας τη σχέση του τίτλου με το περιεχόμενο του ποιήματος. (10 μονάδες)

Η μόνη ανταπόδοση που έχει δεχτεί ο ποιητής για την προσφορά του· τα μόνα παράσημα που έχει να επιδείξει ύστερα από την επίμοχθη πορεία του, είναι τα βέλη πάνω στα γυμνά πλευρά του. Ο ποιητής, αν και αφιέρωσε τη ζωή του στην τέχνη του και στους συνανθρώπους του, δεν έχει ωστόσο δεχτεί καμία άλλη ανταπόδοση απ’ τους συγκαιρινούς του πέρα απ’ τις πληγές που του έχουν προκαλέσει. Πληγές εσωτερικές, γεννήματα της αχαριστίας και της αδιαφορίας των συνανθρώπων του, οι οποίοι δεν εκτίμησαν μήτε την αξία της ποιητικής τέχνης, μήτε τη διάθεση του ποιητή να τους προσφέρει την καθοδηγητική ισχύ των λόγων του. Τις πληγές αυτές, μάλιστα, προκειμένου να τις καταστήσει πιο αποτελεσματικά αισθητές, τις εξωτερικεύει και τις παρουσιάζει ως βέλη πάνω στα γυμνά πλευρά του.

Το γεγονός πως τα βέλη αυτά συνιστούν την αισθητοποίηση των εσωτερικών πληγών του ποιητή, γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτό μέσα από τη σχέση που έχει ο τίτλος με το περιεχόμενο του ποιήματος. Παρατηρούμε, δηλαδή, πως η «ανταπόδοση» -η θετική αναγνώριση που θα περίμενε ίσως ο ποιητή- παρουσιάζεται στους τελευταίους στίχους, όπου με σαφήνεια τονίζει πως άλλα «παράσημα» δεν έχει παρά τα βέλη στα γυμνά πλευρά του. Έτσι, καθίσταται σαφές πως η μόνη αναγνώριση που δέχτηκε ο ποιητής για την προσφορά του -τα μόνα παράσημα που έλαβε-, είναι τα χτυπήματα απ’ τους συνανθρώπους του, τα βέλη πάνω στο γυμνό του σώμα.

Το γυμνό σώμα του ποιητή μας παραπέμπει στη γυμνή κι ευάλωτη ψυχή του, καθώς οι περισσότεροι δημιουργοί της τέχνης, οι περισσότεροι καλλιτέχνες, ξεγυμνώνουν και εκθέτουν την ίδια τους την ψυχή μέσα στο έργο τους, προκειμένου να επιτύχουν το πλέον ειλικρινές και αγαθό αποτέλεσμα.

β.1. Το ποίημα «Ανταπόδοση» θεωρείται ένα ποίημα ποιητικής (δηλαδή ένα ποίημα για τον ρόλο των ποιητών και για την τέχνη της ποίησης). Να επαληθεύσετε αυτή την άποψη παραπέμποντας στο ποίημα. (15 μονάδες)

Ήδη ο εισαγωγικός στίχος του ποιήματος: «Πάλεψε με τις λέξεις, με το χρόνο, με τα πράγματα.», αναφέρεται στην τέχνη της ποίησης και στον ιδιαίτερο αγώνα κάθε θεράποντα της τέχνης αυτής. Η πάλη με τις λέξεις αποδίδει με ενάργεια τη συνεχή προσπάθεια που απαιτείται προκειμένου ο δημιουργός να κατακτήσει το βασικό του εργαλείο για την παραγωγή της τέχνης του, που δεν είναι άλλο από τη γλώσσα. Ο ποιητής θέλοντας να εκφράσει τις σκέψεις, τα βιώματα και τα συναισθήματά του, οφείλει να βρει κάθε φορά τις καίριες λέξεις, την ορθότερη διατύπωση, κι αυτό τον οδηγεί σε μιαν αέναη πάλη με τις λέξεις. Συνάμα, η πάλη με το χρόνο και τα πράγματα, αποδίδει τον διττό αγώνα του δημιουργού τόσο απέναντι στο γοργό πέρασμα του χρόνου, που δεν του επιτρέπει πάντοτε να αφοσιωθεί στο βαθμό που θα ήθελε στο έργο του, όσο και απέναντι στην ίδια την πραγματικότητα, την οποία οφείλει να κατανοήσει σε βάθος προκειμένου να προσφέρει με το έργο του μια αληθινή και έγκυρη εικόνα της εποχής του.

Οι στίχοι που ακολουθούν «Έδωσε / θέση / στην πεταλούδα, στο χαλίκι, στ’ αλογάκι της Παναγίας...» παρουσιάζουν την πληθώρα των θεματικών που απασχολούν τον πνευματικό δημιουργό, ο οποίος καλείται να παρουσιάσει στο έργο του κάθε πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας. Έτσι, στα ποιήματά του δίνει θέση σε κάθε στοιχείο της φύσης, από το πιο όμορφο (πεταλούδα), στο πιο ταπεινό (χαλίκι), αλλά και στο πιο ξεχωριστό (αλογάκι της Παναγίας). Παράλληλα, βέβαια, θέση στην ποίησή του βρίσκει κι η αλληλεπίδραση της φύσης με τον άνθρωπο, όπως συμβολικά αποδίδεται ο συνεχής καημός του ανθρώπου, που ξενυχτά θλιμμένος ατενίζοντας τον νυχτερινό ουρανό (στους ολονύκτιους στεναγμούς των άστρων), αλλά και η αισιοδοξία της καινούριας ημέρας, που μεταδίδεται στον άνθρωπο με το καθημερινό θαύμα της αυγής και της ομορφιάς που αυτή προσδίδει στο φυσικό περιβάλλον (στη δροσοστάλα / που πέφτει απ’ το ροδόφυλλο), καθώς κι η δυσαρμονία του φυσικού χώρου, η οποία καθρεφτίζει είτε τη βαθιά ανθρώπινη θλίψη είτε την έμφυτη φθορά κάθε φυσικού στοιχείου (άρρωστο αηδόνι). Ενώ, στην ποίησή του βρίσκουν θέση κι οι αμιγώς ανθρώπινες επιδιώξεις, τα ανθρώπινα ιδανικά κι οι αγώνες που δίνουν οι άνθρωποι σε προσωπικό, κοινωνικό και πανεθνικό επίπεδο (στις μεγάλες / σημαίες, / στο γαλάζιο, στο κόκκινο, στο κίτρινο).

Ο ρόλος αυτός του ποιητή, η ευθύνη του απέναντι στους άλλους ανθρώπους, εκπληρώνεται μέσα από το έργο του με πολύ κόπο και μεγάλη υπομονή, καθώς η αποτύπωση των ανθρώπινων επιδιώξεων -μα και απογοητεύσεων-, των συναισθημάτων, των ιδανικών, της ομορφιάς και του πόνου, απαιτεί συνεχή προσπάθεια, και κατ’ επέκταση μια εκπληκτική διάθεση αυταπάρνησης (Πλούτισε τον κόσμο / με μόχθο κι εγκαρτέρηση).

Αυταπάρνηση, όμως, η οποία δεν βρίσκει θετική ανταπόκριση απ’ τους συγκαιρινούς του ποιητή, που τον πληγώνουν με την αχαριστία τους, με την άρνησή τους να δεχτούν τις προφανείς αλήθειες που παρουσιάζει με τα λόγια του, αλλά και με την απροθυμία τους να δεχτούν την εύλογη κριτική που εκείνος ασκεί στα κακώς κείμενα της κοινωνίας τους. Η μόνη «ανταπόδοση», επομένως, που λαμβάνει ο ποιητής είναι τα χτυπήματα απ’ τους συνανθρώπους του (άλλα παράσημα δεν έχει πια παρά τα βέλη στα γυμνά πλευρά / του).

Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι ο Ρίτσος παρουσιάζει στο ποίημα αυτό το δύσκολο ρόλο των ποιητών, οι οποίοι οφείλουν να αγωνίζονται ποικιλοτρόπως για τους άλλους ανθρώπους, έστω κι αν γνωρίζουν πως η επίμοχθη προσπάθειά τους δεν πρόκειται να βρει κάποια ουσιαστική ανταμοιβή. Άλλωστε, η θέληση των ποιητών δεν έχει ως κίνητρο την πιθανή αναγνώριση ή επιβράβευση, αλλά την επίγνωση πως παρά τις δυσκολίες εκείνοι κάνουν ό,τι περισσότερο μπορούν για να προσφέρουν τη βοήθειά τους στους συνανθρώπους τους.

β.2. Να εντοπίσετε τους τοπικούς και χρονικούς προσδιορισμούς και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους στους εξής στίχους: Τώρα, εκεί πάνω, / άλλα παράσημα δεν έχει πια παρά τα βέλη στα γυμνά πλευρά του. (10 μονάδες)

τώρα: χρονικός προσδιορισμός

Ο χρονικός αυτός προσδιορισμός προσδίδει ζωντάνια στο ποίημα, καθώς δημιουργείται η αίσθηση του παροντικού γεγονότος σε όσα καταγράφονται. Επί της ουσίας, βέβαια, με το «τώρα» ο Ρίτσος προσδιορίζει ειδικότερα τη στιγμή που ο ποιητής έχει πια ολοκληρώσει τη δύσκολη ανοδική του πορεία, κι απομένει πια ευάλωτος στην κρίση των συγκαιρινών του.

εκεί πάνω: τοπικοί προσδιορισμοί

Τα δύο αυτά επιρρήματα αισθητοποιούν το ανέβασμα που με κόπο κατόρθωσε ο ποιητής, και βρίσκεται τώρα πια εκεί πάνω στο τέλος της τεράστιας πέτρινης σκάλας. Ο ποιητής τοποθετείται, έτσι, σ’ ένα σημείο υψηλότερο απ’ τον χώρο όπου κινούνται οι περισσότεροι άνθρωποι.

πια: χρονικός προσδιορισμός

Με το επίρρημα αυτό δηλώνεται η ολοκλήρωση της προσπάθειας του ποιητή, η οποία έχει μείνει ωστόσο χωρίς ουσιαστική αναγνώριση.

στα γυμνά πλευρά του: τοπικός προσδιορισμός

Τα μόνα «παράσημα» που έχει κερδίσει ο ποιητής, φτάνοντας στο τέλος της πορείας του, είναι τα βέλη πάνω στα γυμνά πλευρά του. Με την εικόνα αυτή δίνονται παραστατικότερα τα «χτυπήματα» που έχει δεχτεί ο ποιητής, στην προσπάθειά του να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο.   

Τράπεζα Θεμάτων: Ιστορία Β΄ Λυκείου [Απαντήσεις Θεμάτων: 17485, 17486, 17488, 17489]

Fra Bartolomeo

Τράπεζα Θεμάτων: Ιστορία Β΄ Λυκείου [Απαντήσεις Θεμάτων: 17485, 17486, 17488, 17489]

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): Σύρος, Χριστός, σεισμός, Κωνσταντίνος Ε΄, Θήρα, πόλεμος, Λέων Γ΄, εικόνα.

Την αφορμή για την έναρξη της εικονομαχίας φαίνεται ότι την έδωσε ένας καταστροφικός σεισμός, που είχε επίκεντρο την περιοχή μεταξύ Θήρας και Θηρασίας. Ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ εξαπέλυσε την πρώτη επίθεση κατά των εικόνων. Με διαταγή του ο στρατός απομάκρυνε από τη Χαλκή Πύλη μια εικόνα του Χριστού.

(μονάδες 5)

(2) Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.

Α

1. Αλέξιος Α΄ Κομνηνός

2. Αδαμάντιος Κοραής

3. Ηγεμονίδα του Κιέβου Όλγα

4. Ιωάννης Βατάτζης

5. Κύριλλος και Μεθόδιος

Β

α. Καρδινάλιος Ουμβέρτος

β. Αυτοκρατορία της Νίκαιας

γ. Πρόνοιες

δ. Αποστολή στη Μοραβία

ε. Μάχη στο Ματζικέρτ

στ. Μετακένωση

ζ. Οριστικός Εκχριστιανισμός των Ρώσων

(μονάδες 5)

1 = γ (Αλέξιος Α΄ Κομνηνός = Πρόνοιες)

2 = στ (Αδαμάντιος Κοραής = Μετακένωση)

3 = ζ (Ηγεμονίδα του Κιέβου Όλγα = Οριστικός Εκχριστιανισμός των Ρώσων)

4 = β (Ιωάννης Βατάτζης = Αυτοκρατορία της Νίκαιας)

5 = δ (Κύριλλος και Μεθόδιος = Αποστολή στη Μοραβία)

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: πάροικοι, τυπογραφία. (μονάδες 8+7=15)

Πάροικοι: Αγρότες εξαρτημένοι από κάποιον ισχυρό γαιοκτήμονα. Οι πάροικοι που αποτελούσαν την πλειονότητα των αγροτών και απολάμβαναν μια περιορισμένη ελευθερία, η οποία κατά τόπους παρουσίαζε διαβαθμίσεις (ήταν δεμένοι με τη γη, κατέβαλλαν τέλη στο φεουδάρχη της περιοχής και δεν μπορούσαν χωρίς την άδειά του να νυμφευθούν).

Τυπογραφία: Στη διάδοση της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού υπήρξε καταλυτική και η συμβολή της τυπογραφίας. Ως τα μέσα του 15ου αιώνα τα βιβλία ήταν χειρόγραφα και γι αυτό πολύ ακριβά και σπάνια. Έτσι, όταν Ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος από τη Μαγεντία της Γερμανίας χρησιμοποίησε, γύρω στο 1450, κινητά μεταλλικά στοιχεία για την εκτύπωση των βιβλίων, η ανθρωπότητα βρέθηκε μπροστά σε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, την εφεύρεση της τυπογραφίας. Τα τυπογραφεία εξέδωσαν κατά το 15ο αιώνα 30-35 χιλιάδες βιβλία και το 16ο 150-200 χιλιάδες, ευνοώντας έτσι την πρόσβαση στη γνώση.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Πότε έγινε η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους και ποια ήταν η στάση τους, όταν εισέβαλαν στην Πόλη; (μονάδες 12)

Γενική ήταν η εντύπωση ότι η παραμονή των σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη θα ήταν προσωρινή και ότι μετά την αποκατάσταση του Ισαακίου Β' Αγγέλου θα αναχωρούσαν με προορισμό τους Αγίους Τόπους. Οι Λατίνοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη στις 17 Ιουλίου του 1203 και αποκατέστησαν τον Ισαάκιο. Παρέμειναν όμως εκεί για να διαχειμάσουν. Η αντιπαράθεση με τον πληθυσμό της πρωτεύούσας οξύνθηκε εξαιτίας της αλαζονικής συμπεριφοράς των Λατίνων, οι οποίοι επέβαλαν και βαρύτατη φορολογία. Την έκρυθμη κατάσταση εκμεταλλεύτηκε ο Αλέξιος Ε' Δούκας Μούρτζουφλος για να καταλάβει πραξικοπηματικά το θρόνο.

Στα τέλη Μαρτίου του 1204 οι σταυροφόροι συνυπέγραψαν τη συμφωνία διανομής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Διανομή της Ρωμανίας). Η άλωση πραγματοποιήθηκε στις 13 Απριλίου 1204. Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Ε' είχε τραπεί προηγουμένως σε φυγή εγκαταλείποντας την Κωνσταντινούπολη στις άγριες διαθέσεις των σταυροφόρων. Κύριοι της Βασιλεύουσας οι τελευταίοι, επέβαλαν τώρα το δίκαιο του κατακτητή. Οι σφαγές και οι λεηλασίες ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Πολύτιμα έργα τέχνης διοχετεύτηκαν στη Δύση, για να κοσμήσουν τους καθεδρικούς ναούς και τους πύργους των ευγενών.

Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους αρχίζει η μακρά περίοδος της Φραγκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο, η οποία διαρκεί σε ορισμένες περιοχές μέχρι το 17ο αιώνα.

2.β. Πώς οι Πορτογάλοι εκμεταλλεύθηκαν, μετά τη συνθήκη της Τορντεζίλας (1494), τις περιοχές που ανακάλυψαν; (μονάδες 13)

Οι Ισπανοί και οι Πορτογάλοι μοιράστηκαν μεταξύ τους, με τη Συνθήκη της Τορντεζίλα (1494) τις περιοχές που ανακάλυψαν και επιδόθηκαν στην εκμετάλλευσή τους. Οι πρώτες χώρες που ανακαλύφθηκαν μετατράπηκαν σύντομα σε αποικίες των Ευρωπαίων. Η κατάληψη των νέων χωρών συνοδεύτηκε από σφαγές των τοπικών πληθυσμών, λεηλασίες και καταστροφές.

Οι Πορτογάλοι, χρησιμοποιώντας το στόλο και το πυροβολικό τους, ίδρυσαν μια σειρά οχυρωμένων εμπορικών σταθμών από τις ακτές της Αφρικής και τον Περσικό Κόλπο μέχρι την Ιαπωνία, για να επιβάλουν το εμπόριο τους στον Ινδικό. Έτσι δημιουργήθηκε μια εκτεταμένη αλλά εύθραυστη αποικιακή αυτοκρατορία που εφοδίαζε την Ευρώπη με μπαχαρικά και πολύτιμα μέταλλα. Έστρεψαν, επίσης, το ενδιαφέρον τους οι Πορτογάλοι και προς τη Βραζιλία, όπου ανέπτυξαν φυτείες τσαγιού, κακάου και ζάχαρης, Για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη εργατικών χεριών για τις μεγάλες φυτείες εγκαινίασαν το εμπόριο μαύρων από την Αφρική.

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): παράδεισος, προφήτης, ιουδαϊσμός, Κοράνιο, Χαλίφης, χριστιανισμός, μουφτής, ελληνισμός.

Το Ισλάμ έχει πολλά δάνεια από τον χριστιανισμό και τον ιουδαϊσμό. Μετά τον θάνατο του Μωάμεθ ανέλαβε τη διακυβέρνηση της κοινότητας ο Χαλίφης, δηλαδή ο τοποτηρητής του Προφήτη, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την εφαρμογή των εντολών του Κορανίου.

(μονάδες 5)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα:

1. Τρομοκρατία

2. Εκχριστιανισμός των Σλάβων της Μοραβίας

3. Τέταρτη Σταυροφορία

4. Ένδοξη Επανάσταση

5. Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας

(μονάδες 5)

1ο Εκχριστιανισμός των Σλάβων της Μοραβίας [863]

2ο Τέταρτη Σταυροφορία [1203-1204]

3ο Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας [1438-1439]

4ο Ένδοξη Επανάσταση [1688]

5ο Τρομοκρατία [1793-4]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: πάροικοι, Συμβούλιο Λογοκρισίας (Καθολική Εκκλησία). (μονάδες 8+7=15)

Πάροικοι: Αγρότες εξαρτημένοι από κάποιον ισχυρό γαιοκτήμονα. Οι πάροικοι που αποτελούσαν την πλειονότητα των αγροτών και απολάμβαναν μια περιορισμένη ελευθερία, η οποία κατά τόπους παρουσίαζε διαβαθμίσεις (ήταν δεμένοι με τη γη, κατέβαλλαν τέλη στο φεουδάρχη της περιοχής και δεν μπορούσαν χωρίς την άδειά του να νυμφευθούν).

Συμβούλιο Λογοκρισίας (Καθολική Εκκλησία): Επειδή στη διάδοση των μεταρρυθμιστικών ιδεών η συμβολή του βιβλίου ήταν αποφασιστική, η Καθολική Εκκλησία ίδρυσε στη Ρώμη ένα Συμβούλιο Λογοκρισίας, με έργο να συντάσσει κατά διαστήματα έναν κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων (Index Librorum Prohibitorum), όχι μόνο θεολογικών αλλά και φιλολογικών ή επιστημονικών, που κατά την άποψη της Εκκλησίας περιείχαν αιρετικές θέσεις.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Ποια ήταν η κοινωνική πολιτική που άσκησε ο Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός και ποια τα αποτελέσματά της; (μονάδες 12)

Για τον αγροτικό κόσμο μόνο ένας από τους Κομνηνούς ενδιαφέρθηκε, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Α'. Αυτός προσπάθησε να προστατεύσει τους χωρικούς από τις καταχρήσεις των δυνατών. Αγωνίστηκε επίσης να εξαλείψει τη διαφθορά και τις καταχρήσεις στη δημόσια διοίκηση. Η χρήση βίας όμως, από την πλευρά του, αμαύρωσε την κοινωνική του πολιτική και σύντομα η βασιλεία του εξελίχθηκε σε τυραννία. Η αγανάκτηση του λαού ξέσπασε με πολλούς τρόπους και το πρόγραμμά του για ριζική αλλαγή απέτυχε. Μια άλλη αρνητική συνέπεια της πολιτικής του ήταν η επιδείνωση των σχέσεων με τη Δύση, η οποία ακολούθησε επιθετική πολιτική κατά του Βυζαντίου.

2.β. Ποια ήταν τα θετικά και ποια τα αρνητικά αποτελέσματα από την εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη μετά τις Ανακαλύψεις;

(μονάδες 13)

Το ασήμι και το χρυσάφι που έφταναν στην Ευρώπη αύξησαν την κυκλοφορία του χρήματος και κατέστησαν το νόμισμα αποκλειστικό ανταλλακτικό μέσο και μέτρο όλων των αξιών, Τα κεφάλαια που συσσωρεύονταν από το εμπόριο άρχισαν να επενδύονται σε διάφορες εμπορικές, τραπεζικές, χρηματιστηριακές και ασφαλιστικές επιχειρήσεις. Έτσι τέθηκαν οι βάσεις του κεφαλαιοκρατικού συστήματος στην Ευρώπη, ενώ η φεουδαρχική δομή της οικονομίας άρχισε να κλονίζεται.

Όμως η εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη προκάλεσε πτώση της τιμής τους, ενώ, αντίθετα, για τους ίδιους λόγους οι τιμές των αγαθών αυξήθηκαν σε πολλές περιπτώσεις κατά 300 % με 400 % στα τέλη του 16ου αιώνα.

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): μουσουλμάνος, χατζής, Ισλάμ, Ριάντ, Μεδίνα, Τζιχάντ, Εγίρα, Μέκκα.

Ο Μωάμεθ άρχισε να διδάσκει δημόσια μια νέα θρησκεία που ονομάστηκε Ισλάμ, κατηγορώντας τους συμπατριώτες του ως ειδωλολάτρες. Για τον λόγο αυτό όμως ο Μωάμεθ εκδιώχθηκε το από τη Μέκκα και κατέφυγε στη Μεδίνα, όπου ίδρυσε μια κοινότητα πιστών. Το έτος αποδημίας του Μωάμεθ, που ονομάζεται Εγίρα, αποτελεί αφετηρία του χρονολογικού συστήματος των Αράβων. Μέσα σε μια δεκαετία ο Μωάμεθ κατόρθωσε να επιβάλει τη διδασκαλία του και να συνενώσει τις αραβικές φυλές, θέτοντας τέρμα στην πολιτική διάσπαση της Αραβικής Χερσονήσου. Οι πιστοί της νέας θρησκείας ονομάστηκαν μουσουλμάνοι.

(μονάδες 5)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα:

1. Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας

2. Έναρξη της Εικονομαχίας

3. Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου

4. Οριστικό Σχίσμα Εκκλησιών

5. Διανομή της Ρωμανίας

(μονάδες 5)

1ο Έναρξη της Εικονομαχίας [726]

2ο Οριστικό Σχίσμα Εκκλησιών [1054]

3ο Διανομή της Ρωμανίας [Μάρτιος 1204]

4ο Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου [24 Αυγούστου 1572]

5ο Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας  [4 Ιουλίου 1776]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: Τρίτη Ρώμη, στρατιωτόπια. (μονάδες 8+7=15)

Τρίτη Ρώμη: Κληρονόμος των πνευματικών παραδόσεων και των πολιτικών ιδεών του Βυζαντίου φιλοδόξησε, μετά την Άλωση, να γίνει η Ρωσία. Η Μόσχα θεωρήθηκε ως Τρίτη Ρώμη, ιδίως από τότε που ο τσάρος Ιβάν Γ', ο θεμελιωτής της ενότητας των ρωσικών χωρών, νυμφεύθηκε την ανιψιά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, υιοθέτησε το δικέφαλο αετό στα λάβαρά του και εισήγαγε στη Μόσχα το βυζαντινό τελετουργικό.

Στρατιωτόπια: Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός. Οι στρατιώτες διέθεταν στρατιωτόπια, δηλαδή κτήματα, από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Ποια ήταν η εσωτερική πολιτική του αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη; (μονάδες 13)

Εξίσου σημαντικά υπήρξαν τα επιτεύγματα του Ιωάννη Βατάτζη στο χώρο της εσωτερικής πολιτικής. Ο Βατάτζης προσπάθησε να πατάξει τις καταχρήσεις στη διοίκηση και ίδρυσε πολλά φιλανθρωπικά ιδρύματα, για να απαλύνει την ένδεια και τα βάρη των φτωχών. Εξάλλου, με τη δημιουργία στρατιωτικών κτημάτων εξασφάλισε ένα αποτελεσματικό σύστημα άμυνας των ανατολικών συνόρων του.

Στο πλαίσιο του οικονομικού προγράμματος του ο Ιωάννης Βατάτζης απέδωσε ιδιαίτερη σημασία στην ανόρθωση της αγροτικής οικονομίας. Στόχος της οικονομικής πολιτικής του ήταν η αυτάρκεια και γι αυτό απαγόρευσε την εισαγωγή ειδών πολυτελείας από τις ιταλικές πόλεις.

2.β. Πώς οδηγήθηκαν οι Γάλλοι κατά την Επανάσταση (1789) στην ψήφιση της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη και ποια η σημασία της; (μονάδες 12)

Η προσπάθεια της Συντακτικής Συνέλευσης να ψηφίσει Σύνταγμα συνάντησε την έντονη αντίδραση του βασιλιά, ο οποίος συγκέντρωνε στρατό στις Βερσαλλίες. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε την αγανάκτηση του λαού, που ανέλαβε ενεργό δράση. Στις 14 Ιουλίου με το σύνθημα ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη Ο λαός κατέλαβε τη Βαστίλλη, σύμβολο της απολυταρχικής καταπίεσης, αφού χρησίμευε ως φυλακή για τους αντιφρονούντες. Από το Παρίσι η εξέγερση εναντίον του παλαιού καθεστώτος μεταδόθηκε στις επαρχίες, όπου καταλύθηκαν οι δημοτικές αρχές και εκλέχθηκαν νέες, οργανώθηκε η εθνοφυλακή και λεηλατήθηκαν οι πύργοι των ευγενών.

Στο μεταξύ η Συντακτική Συνέλευση προχώρησε στις 4 Αυγούστου 1789 στην κατάργηση των προνομίων, πράξη που σήμανε και το τέλος του παλαιού καθεστώτος και στις 26 Αυγούστου ψήφισε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Με τη διακήρυξη αυτή προβάλλονταν οι θεμελιώδεις αρχές του Διαφωτισμού (όπως ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη), επάνω στις οποίες θα θεμελιωνόταν το νέο καθεστώς. Ο βασιλιάς υποχρεώθηκε να επικυρώσει τα τετελεσμένα και να εγκατασταθεί στο Παρίσι, ώστε να βρίσκεται υπό των έλεγχο των επαναστατών.

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): πυρολάτρης, Νινευί, θρησκευτικός, επεκτατικός, βυζαντινός, περσικός, Ιερουσαλήμ, μουσουλμάνος.

Ο θρησκευτικός χαρακτήρας των εκστρατειών του Ηρακλείου ήταν φανερός, διότι στρεφόταν κατά των πυρολατρών Περσών που κατείχαν την Ιερουσαλήμ και απειλούσαν την αυτοκρατορία. Η σύγκρουση των δυο στρατών κρίθηκε στη μάχη της Νινευί, όπου ο περσικός στρατός αφανίστηκε.

(μονάδες 5)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα:

1. Μάχη του Ματζικέρτ

2. Η θυροκόλληση των 95 θέσεων από τον Λούθηρο

3. Εμφάνιση του Ισλάμ

4. Οριστικό Σχίσμα Εκκλησιών

5. Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο

(μονάδες 5)

1ο Εμφάνιση του Ισλάμ  [613]

2ο Οριστικό Σχίσμα Εκκλησιών [1054]

3ο Μάχη του Ματζικέρτ [1071]

4ο Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο [1492]

5ο Η θυροκόλληση των 95 θέσεων από τον Λούθηρο [Οκτώβριος του 1517]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: Τρίτη Ρώμη, Ένδοξη Επανάσταση. (μονάδες 8+7=15)

Τρίτη Ρώμη: Κληρονόμος των πνευματικών παραδόσεων και των πολιτικών ιδεών του Βυζαντίου φιλοδόξησε, μετά την Άλωση, να γίνει η Ρωσία. Η Μόσχα θεωρήθηκε ως Τρίτη Ρώμη, ιδίως από τότε που ο τσάρος Ιβάν Γ', ο θεμελιωτής της ενότητας των ρωσικών χωρών, νυμφεύθηκε την ανιψιά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, υιοθέτησε το δικέφαλο αετό στα λάβαρά του και εισήγαγε στη Μόσχα το βυζαντινό τελετουργικό.

Ένδοξη Επανάσταση: Η Αγγλία αναδεικνύεται από τις αρχές του 18ου αιώνα ως η μεγαλύτερη εμπορική και ναυτική δύναμη στον κόσμο. Η αστική τάξη κατορθώνει να επικρατήσει στην πολιτική σκηνή επιβάλλοντας τη συνταγματική μοναρχία και τον κοινοβουλευτισμό με την Ένδοξη Επανάσταση (1688). Έκτοτε η χώρα αυτή θα αποτελέσει τον πόλο έλξης των ανθρώπων εκείνων που απεχθάνονται την απολυταρχία και θέλουν να ζήσουν σε συνθήκες φιλελευθερισμού.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Να εξηγήσετε την οικονομική πολιτική του Νικηφόρου Α΄. (μονάδες 13)

Κατά τα τέλη του 8ου και τις αρχές του 9ου αι. ο πληθυσμός της αυτοκρατορίας αυξάνεται και φθάνει περίπου τα 11 εκατομμύρια, ενώ παράλληλα η οικονομία και το εμπόριο αρχίζουν να ανακάμπτουν. Ο Νικηφόρος Α' πήρε τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα για την ανόρθωση της οικονομίας, τα οποία από τους αντιπάλους του και τον χρονογράφο Θεοφάνη χαρακτηρίστηκαν ως κακώσεις. Τα μέτρα αυτά ήταν τα ακόλουθα:

1. Η ακύρωση των φοροαπαλλαγών που είχε θεσπίσει η αυτοκράτειρα Ειρήνη και η εγγραφή των πολιτών στους φορολογικούς καταλόγους 2. Η επιβολή του καπνικού φόρου (για κάθε εστία που καπνίζει, δηλαδή για κάθε νοικοκυριό) στους πάροικους (εξαρτημένους γεωργούς) των μονών και των ναών, καθώς και στα πολυάριθμα φιλανθρωπικά ιδρύματα 3. Η καθιέρωση της συλλογικής ευθύνης της κοινότητας του χωριού για την καταβολή των φόρων 4. Η απαγόρευση της τοκογλυφίας 5. Η δημιουργία κλήρων για τους ναύτες στρατιώτες της Μ. Ασίας και 6. Η υποχρέωση των πλούσιων ναυκλήρων (πλοιοκτητών) της Κωνσταντινούπολης να δανειστούν από το κράτος με υψηλό επιτόκιο. Το τελευταίο αυτό μέτρο απέβλεπε στην ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας.

2.β. Πώς οι Ισπανοί εκμεταλλεύθηκαν, μετά τη συνθήκη της Τορντεζίλας (1494), τις περιοχές που ανακάλυψαν; (μονάδες 12)

Οι πρώτες χώρες που ανακαλύφθηκαν μετατράπηκαν σύντομα σε αποικίες των Ευρωπαίων. Η κατάληψη των νέων χωρών συνοδεύτηκε από σφαγές των τοπικών πληθυσμών, λεηλασίες και καταστροφές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των Ισπανών, οι οποίοι μεταχειρίστηκαν απάνθρωπες μεθόδους στις χώρες της κεντρικής και νότιας Αμερικής εξαφανίζοντας έτσι τους λεγόμενους προκολομβιανούς πολιτισμούς.

Οι Ισπανοί δημιούργησαν μια ηπειρωτική αυτοκρατορία, ιδιαίτερα προσοδοφόρα, που εκτεινόταν από το Μπουένος Άιρες ως την Καλιφόρνια. Χωρίς να παραμελήσει την ανάπτυξη φυτειών (κακάο, ζαχαροκάλαμο, ρύζι, καπνός, αμπέλια), η ισπανική διοίκηση ευνοούσε ιδιαίτερα την ανακάλυψη και την εκμετάλλευση ορυχείων μετάλλου. Ο άργυρος αποτελούσε το κυριότερο είδος που μεταφερόταν από τις αποικίες στη μητρόπολη.