Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 8 (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις) | Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 8 (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips
Cassiopeia Art

Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 8 (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Ένα παράδειγμα σεβασμού προς τους γονείς

Με τον λόγο του Κατ Λεωκράτους ο Λυκούργος (περ. 390-324 π.Χ.), Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας, ζήτησε από το δικαστήριο της Ηλιαίας την καταδίκη του συμπολίτη του Λεωκράτη. Αυτός εγκατέλειψε την Αθήνα λίγο πριν από τη μάχη της Χαιρώνειας, επειδή φοβήθηκε ότι η πόλη θα έπεφτε στα χέρια των Μακεδόνων, και κατέφυγε στη Ρόδο, όπου διέδωσε ότι η πόλη είχε ήδη καταληφθεί. Στον λόγο του ο ρήτορας επισημαίνει το χρέος των πολιτών προς το θείο, την πατρίδα, τους νόμους και τους γονείς. Στο απόσπασμα τονίζεται η σημασία του σεβασμού προς τους γονείς.

Λέγεται γον ν Σικελί γρ κα μυθωδέστερόν στιν, λλ’ ρμόσει κα νν πασι τος νεωτέροις κοσαι) κ τς Ατνης ύακα πυρς γενέσθαι· τοτον δ εν φασιν πί τε τν λλην χώραν, κα δ κα πρς πόλιν τιν τν κε κατοικουμένων. Τος μν ον λλους ρμσαι πρς φυγήν, τν ατν σωτηρίαν ζητοντας, να δέ τινα τν νεωτέρων, ρντα τν πατέρα πρεσβύτερον ντα κα οχ δυνάμενον ποχωρεν, λλ γκαταλαμβανόμενον π το πυρός, ράμενον φέρειν. Φορτίου δ’ ομαι προσγενομένου κα ατς γκατελήφθη. θεν δ κα ξιον θεωρσαι τ θεον, τι τος νδράσιν τος γαθος εμενς χει. Λέγεται γρ κύκλ τν τόπον κενον περιρρυναι τ πρ κα σωθναι τούτους μόνους, φ’ ν κα τ χωρίον τι κα νν προσαγορεύεσθαι τν εσεβν χρον· τος δ ταχεαν τν ποχώρησιν ποιησαμένους κα τος αυτν γονέας γκαταλιπόντας παντας πολέσθαι.

Λυκοργος, Κατ Λεωκράτους 95-96

Μετάφραση: Λέγεται, λοιπόν, στη Σικελία (γιατί αν και μοιάζει με μύθο, θα είναι κατάλληλο όμως να το ακούσετε τώρα κι όλοι εσείς οι νεότεροι) ότι από την Αίτνα ξεχύθηκε πύρινο ρυάκι· αυτό λένε ότι κυλούσε και προς την υπόλοιπη χώρα, και μάλιστα προς κάποια πόλη από τις εκεί κατοικημένες. Οι άλλοι, λοιπόν, όρμησαν να φύγουν, ζητώντας τη σωτηρία τους, ένας όμως από τους νεότερους, επειδή έβλεπε ότι ο πατέρας του ήταν ηλικιωμένος και δεν μπορούσε να φύγει, αλλά είχε παγιδευτεί μέσα στη φωτιά, αφού τον πήρε στους ώμους του τον μετέφερε. Επειδή, όμως, νομίζω ότι προστέθηκε φορτίο περικυκλώθηκε κι ο ίδιος. Από αυτό το γεγονός αξίζει να παρατηρήσουμε ότι το θείο ευνοεί τους αγαθούς ανθρώπους. Γιατί λέγεται ότι η λάβα κύλησε ολόγυρα και περικύκλωσε το μέρος εκείνο και ότι σώθηκαν μόνο αυτοί, από τους οποίους ακόμη και σήμερα η περιοχή αποκαλείται «τόπος των ευσεβών»· εκείνοι, όμως, που έφυγαν γρήγορα εγκαταλείποντας τους γονείς τους χάθηκαν όλοι.

Ερμηνευτικά σχόλια

Λέγεται γον ν Σικελί κ τς Ατνης ύακα πυρς γενέσθαι: Η Αίτνα είναι ενεργό ακόμη ηφαίστειο της Σικελίας, κοντά στην πόλη της Κατάνης. Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες, μία σφοδρότατη έκρηξη του ηφαιστείου σημειώθηκε περίπου το 475 π.Χ.

τ θεον τος νδράσιν τος γαθος εμενς χει: Η αντίληψη για τη σχέση θεών και ανθρώπων ήταν διαφορετική κατά καιρούς στην αρχαία Ελλάδα. Έτσι, άλλη σχέση θεού και ανθρώπου παρατηρείται στην ομηρική ποίηση, άλλη στον Ηρόδοτο και άλλη στην τραγωδία. Ο Λυκούργος εδώ, πάντως, υποστηρίζει την ευρύτερα διαδεδομένη αντίληψη ότι οι θεοί βοηθούν τους καλούς και ευσεβείς ανθρώπους. Εντούτοις, για μεγάλο διάστημα οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν και στην κληρονομική ενοχή (βλ. ιδίως Αισχύλο και Ηρόδοτο), σύμφωνα με την οποία ο θεός τιμωρεί όχι τον υπαίτιο αλλά τους απογόνους του.

Ερωτήσεις

1. Ποιο περιστατικό διηγείται ο Λυκούργος, για να καταδείξει ότι οι θεοί τιμούν τον σεβασμό προς τους γονείς;

Ο Λυκούργος επιλέγει να διηγηθεί ένα περιστατικό, το οποίο, όπως σχολιάζει, μοιάζει με μύθο, αλλά το θεωρεί ιδανικό για την ανάδειξη του οφειλόμενου σεβασμού προς τους γονείς. Όταν, λοιπόν, εξερράγη το ηφαίστειο της Αίτνας, η λάβα άρχισε να κατακλύζει μια κατοικημένη περιοχή, προκαλώντας πανικό στους ανθρώπους, οι οποίοι άρχισαν να τρέχουν για να σώσουν τη ζωή τους. Σε αντίθεση, όμως, με αυτούς, ένας νέος βλέποντας τη φωτιά να πλησιάζει τον γέρο πατέρα του που δεν μπορούσε να κινηθεί, έσπευσε να τον βοηθήσει. Τον πήρε στους ώμους του και προσπάθησε να τον γλιτώσει, αλλά εξαιτίας τους βάρους δεν μπορούσε πια να τρέξει. Βρέθηκαν, έτσι, κι οι δυο εγκλωβισμένοι από τη φλεγόμενη λάβα. Εντούτοις, κι ενώ φαινόταν πως ήταν πια αδύνατο να σωθούν, η φωτιά κινήθηκε κυκλικά γύρω από αυτούς, αφανίζοντας τελικά όλους τους υπόλοιπους κατοίκους, που βιάστηκαν να φύγουν εγκαταλείποντας τους γονείς τους. Γι’ αυτό το λόγο, μάλιστα, εκείνη η περιοχή ονομάστηκε τόπος των ευσεβών.
Το συμβάν αυτό, που υποδηλώνει θεία παρέμβαση, έρχεται να δείξει πως οι θεοί εκτιμούν και βοηθούν εκείνους που σέβονται τόσο πολύ τους γονείς τους, ώστε είναι διατεθειμένοι ακόμη και να κινδυνεύσουν προκειμένου να τους προστατεύσουν.

2. Γνωρίζετε άλλα παραδείγματα σεβασμού προς τους γονείς και, γενικότερα, προς τους μεγαλυτέρους από τη μυθολογία ή την Ιστορία;

Ένα σχετικό παράδειγμα σεβασμού δίνεται στα παράλληλα κείμενα και αφορά τον Αινεία. 
Μετά την άλωση της Τροίας, σύμφωνα με την παρακάτω εκδοχή, οι Έλληνες επέτρεψαν στον Αινεία και σε άλλους Τρώες να φύγουν παίρνοντας μαζί τους ό,τι μπορούσε να κουβαλήσει ο καθένας. Ο Αινείας προτίμησε να πάρει στους ώμους του τον γέρο πατέρα του, σε αντίθεση με τους άλλους που έπαιρναν χρυσάφι ή άλλα πολύτιμα αντικείμενα.
Τν δ λλήνων ποσπόνδους τούτους φέντων, κα συγχωρησάντων κάστ λαβεν σα δύναιτο τν δίων, ο μν λλοι πάντες ργυρον χρυσν τινα τς λλης πολυτελείας λαβον, Ανείας δ τν πατέρα γεγηρακότα τελέως ράμενος π τος μους ξήνεγκεν. φ’ θαυμασθες π τν λλήνων λαβεν ξουσίαν πάλιν βούλοιτο τν οκοθεν κλέξασθαι. νελομένου δ ατο τ ερ τ πατρα, πολ μλλον παινεθναι συνέβη τν ρετήν, κα παρ πολεμίων πισημασίας τυγχάνουσαν. φαίνετο γρ νρ ν τος μεγίστοις κινδύνοις πλείστην φροντίδα πεποιημένος τς τε πρς γονες σιότητος κα τς πρς θεος εσεβείας.

Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη 7.4.1-4

Μετάφραση: Όταν οι Έλληνες τους άφησαν να φύγουν, αφού συνομολόγησαν συνθήκη και αφού επέτρεψαν στον καθένα να πάρει όσα μπορούσε από τα δικά του, ενώ όλοι οι άλλοι πήραν ασήμι ή χρυσάφι ή κάποιο από τα άλλα πολύτιμα αντικείμενα, ο Αινείας αφού σήκωσε στους ώμους του τον πατέρα του που ήταν σε βαθιά γεράματα τον μετέφερε έξω. Επειδή θαυμάστηκε γι’ αυτή την πράξη από τους Έλληνες, έλαβε το δικαίωμα να διαλέξει πάλι ό,τι ήθελε από τα πράγματα της πατρίδας του. Καθώς αυτός προτίμησε τα πατρικά ιερά, συνέβη να επαινεθεί ακόμη περισσότερο η αρετή (του), η οποία επιδοκιμάστηκε ακόμη κι από τους εχθρούς. Γιατί εμφανώς ο άντρας στους μεγαλύτερους κινδύνους έδειξε μεγάλη φροντίδα και για τον σεβασμό προς τους γονείς και για την ευσέβεια προς τους θεούς.

3. Ενισχύουν, κατά τη γνώμη σας, οι σύγχρονες κοινωνίες τον σεβασμό προς τους γονείς και τους μεγαλυτέρους και βοηθούν τα μέλη τους που αντιμετωπίζουν προσωρινά ή μονιμότερα προβλήματα; Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα.

Στις σημερινές κοινωνίες, μολονότι, θεωρητικά πάντοτε, εκθειάζεται ο σεβασμός προς τους γονείς, οι συνθήκες που ωθούν τα παιδιά στη γρήγορη ανεξαρτητοποίηση και αυτοδυναμία προκαλούν δυσχέρειες στις σχέσεις γονέων και παιδιών. Επίσης ο σύγχρονος τρόπος ζωής επηρεάζει αυτές τις σχέσεις. Απόδειξη οι πολλοί οίκοι ευγηρίας, όπου ουσιαστικά οι ηλικιωμένοι γονείς εγκαταλείπονται στην επί πληρωμή περιποίηση άλλων. Σε ό,τι αφορά τις περιπτώσεις ατόμων με προσωρινά ή μονιμότερα προβλήματα υγείας, οι σύγχρονες πολιτισμένες κοινωνίες, τουλάχιστον σε επίπεδο προθέσεων και γενικών προβλέψεων, επιδεικνύουν αυξημένη ευαισθησία· σε ατομικό επίπεδο όμως οι προκαταλήψεις και οι αποκλεισμοί εξακολουθούν να ισχύουν. 

Συντακτική ανάλυση

- Λέγεται γον ν Σικελί κ τς Ατνης ύακα πυρς γενέσθαι: Κύρια πρόταση
Λέγεται: Απρόσωπο ρήμα.
γενέσθαι: Ειδικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος.
ύακα: Υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία).
πυρς: Γενική της ύλης.
ν Σικελί: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο.
κ τς Ατνης: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την προέλευση.

- ε γρ κα μυθωδέστερόν στιν: Δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση.
στιν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το τοτο.
μυθωδέστερόν: Κατηγορούμενο του εννοούμενου υποκειμένου, καθώς το ρήμα είναι συνδετικό.

- λλ’ ρμόσει κα νν πασι τος νεωτέροις κοσαι: Κύρια πρόταση
ρμόσει: Απρόσωπο ρήμα.
κοσαι: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος.
τος νεωτέροις: Δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα. Από αυτήν εννοείται σε αιτιατική (τούς νεωτέρους) το υποκείμενο του απαρεμφάτου.
πασι: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τος νεωτέροις.
νν: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

- τοτον δ εν φασιν πί τε τν λλην χώραν, κα δ κα πρς πόλιν τιν τν κε κατοικουμένων:
φασιν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το τινες.
εν: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος.
τοτον: Υποκείμενο του απαρεμφάτου.
πί τν χώραν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου. Δηλώνει την κατεύθυνση.
τν λλην: Επιθετικός προσδιορισμός στο χώραν.
πρς πόλιν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου. Δηλώνει την κατεύθυνση.
τιν: Επιθετικός προσδιορισμός στο πόλιν.
τν κατοικουμένων: Επιθετική μετοχή ως γενική διαιρετική από το τινά. Ως υποκείμενο της μετοχής τίθεται το άρθρο της.
κε: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου.

- Τος μν ον λλους ρμσαι πρς φυγήν, τν ατν σωτηρίαν ζητοντας: Κύρια πρόταση
φασίν: Εννοείται ως ρήμα της πρότασης. Ως υποκείμενο ρήματος εννοείται το τινες.
ρμσαι: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος.
τούς λλους: Υποκείμενο του απαρεμφάτου ρμσαι.
πρς φυγήν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού.
ζητοντας: Τροπική μετοχή. Ως υποκείμενο της μετοχής τίθεται το τούς λλους.
τν σωτηρίαν: Αντικείμενο της μετοχής.
τν ατν: Επιθετικός προσδιορισμός στο σωτηρίαν.
ατν: Γενική υποκειμενική.

- να δέ τινα τν νεωτέρων, ρντα τν πατέρα πρεσβύτερον ντα κα οχ δυνάμενον ποχωρεν, λλ γκαταλαμβανόμενον π το πυρός, ράμενον φέρειν: Κύρια πρόταση
φασίν: Εννοείται ως ρήμα της πρότασης. Ως υποκείμενο του ρήματος εννοείται το τινες.
φέρειν: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος.
να: Υποκείμενο του απαρεμφάτου φέρειν.
τινα: Επιθετικός προσδιορισμός στο να.
τν νεωτέρων: Γενική διαιρετική από το να.
ρντα: Αιτιολογική μετοχή. Υποκείμενο της μετοχής είναι το να.
τν πατέρα: Αντικείμενο της μετοχής ρντα.
ντα - δυνάμενον - γκαταλαμβανόμενον: Κατηγορηματικές μετοχές από το ρντα. Ως υποκείμενο των μετοχών τίθεται το τν πατέρα.
πρεσβύτερον: Κατηγορούμενο στο τόν πατέρα από τη μετοχή ντα.
ποχωρεν: Τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο της μετοχής δυνάμενον. Ως υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται το τον πατέρα.
π το πυρός: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου.

- ομαι: Κύρια παρενθετική πρόταση. Ως υποκείμενο εννοείται το γώ

- Φορτίου προσγενομένου κα ατς γκατελήφθη: Κύρια πρόταση.
γκατελήφθη: Ρήμα.
ατς: Υποκείμενο ρήματος.
προσγενομένου: Γενική απόλυτη αιτιολογική μετοχή.
φορτίου: Υποκείμενο της μετοχής.

- θεν δ κα ξιον θεωρσαι τ θεον: Κύρια πρόταση.
ξιον στι: Απρόσωπη έκφραση.
θεωρσαι: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης. Ως υποκείμενο του απαρεμφάτου εννοείται σε αιτιατική, λόγω ετεροπροσωπίας, το μς.
τ θεον: Αντικείμενο του απαρεμφάτου.

- τι τος νδράσιν τος γαθος εμενς χει: Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως αντικείμενο του απαρεμφάτου θεωρσαι.
χει: Ρήμα. Ως υποκείμενο του ρήματος εννοείται το θεον.
τος νδράσιν: Δοτική αντικειμενική μέσω του εμενς.
τος γαθος: Επιθετικός προσδιορισμός στο τος νδράσιν.
εμενς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.

- Λέγεται γρ κύκλ τν τόπον κενον περιρρυναι τ πρ κα σωθναι τούτους μόνους: Κύρια πρόταση
Λέγεται: Απρόσωπο ρήμα.
περιρρυναι - σωθναι: Ειδικά απαρέμφατα ως υποκείμενα του ρήματος.
τ πρ: Υποκείμενο του απαρεμφάτου περιρρυναι.
τν τόπον: Αντικείμενο του απαρεμφάτου περιρρυναι.
κενον: Επιθετικός προσδιορισμός στο τν τόπον.
κύκλ: Δοτική του τρόπου.
τούτους: Υποκείμενο του απαρεμφάτου σωθναι.
μόνους: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τούτους.

- φ’ ν κα τ χωρίον τι κα νν προσαγορεύεσθαι τν εσεβν χρον: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο τούτους.
λέγεται: Εννοούμενο απρόσωπο ρήμα.
προσαγορεύεσθαι: Ειδικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος.
τ χωρίον: Υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία).
χρον: Κατηγορούμενο στο τ χωρίον μέσω του συνδετικού προσαγορεύεσθαι.
τν εσεβν: Γενική κτητική.
φ’ ν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας.
τι κα νν: Επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου.

- τος δ ταχεαν τν ποχώρησιν ποιησαμένους κα τος αυτν γονέας γκαταλιπόντας παντας πολέσθαι: Κύρια πρόταση
Ως ρήμα της πρότασης εννοείται το απρόσωπο λέγεται.
πολέσθαι: Υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος, ειδικό απαρέμφατο.
τούς ποιησαμένους – τούς γκαταλιπόντας: Επιθετικές μετοχές ως υποκείμενα του απαρεμφάτου.
τν ποχώρησιν: Αντικείμενο της μετοχής ποιησαμένους.
ταχεαν: Κατηγορούμενο του αντικειμένου τν ποχώρησιν.
γονέας: Αντικείμενο της μετοχής γκαταλιπόντας.
τος αυτν: Επιθετικός προσδιορισμός στο γονέας.
αυτν: Γενική κτητική στο γονέας.
παντας: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στις επιθετικές μετοχές.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά

1. Να συμπληρώσετε την τρίτη στήλη του πίνακα χαρακτηρίζοντας το α΄ συνθετικό των λέξεων της πρώτης στήλης σύμφωνα με το παράδειγμα:

Σύνθετες λέξεις

Άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό

σύνθετη λέξη                        συνθετικά                               το α΄συνθετικό είναι...
ποχωρέω, ποχωρ               πό + χωρέω, χωρ                    πρόθεση
πισκοπέω, πισκοπ             πί   + σκοπέω, σκοπ                 πρόθεση
εμενής                                       ε   + μένος                                  επίρρημα
εσεβής                                       ε   + σέβω                                   επίρρημα
κατοικέω, κατοικ                  κατά + οκέω, οκ                      πρόθεση
περιρρέω                                   περί  + έω                                     πρόθεση
προσαγορεύω                          πρός + γορεύω                            πρόθεση
προσγίγνομαι                           πρός + γίγνομαι                            πρόθεση

Ασκήσεις

1. α. Να συμπληρώσετε τη δεύτερη στήλη του πίνακα με λέξεις της α.ε. αντώνυμες αυτών της πρώτης στήλης:

λέξη                          αντώνυμο
πορος                           επορος
κλεής (= άδοξος)       εκλεής
ελογέω, ελογ         κακολογ
εσεβής                        δυσσεβής
δύσελπις                      εελπις
δύσνοια                       ενοια
δυσδαίμων                 εδαίμων

β. Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της ν.ε. με α΄ συνθετικό το επίρρημα ε ή το μόριο δυσ- που να αποδίδουν τις παρακάτω φράσεις:

αυτός που είναι δύσκολο να επιλυθεί = δυσεπίλυτος          
αυτός που ηχεί ευχάριστα = εύηχος
αυτός που πείθεται δύσκολα = δύσπιστος      
αυτός που θραύεται εύκολα = εύθραυστος    
αυτός που κινείται με δυσκολία, ο αργός = δυσκίνητος
αυτός που προμηνύει δυσάρεστη έκβαση κάποιου πράγματος = δυσοίωνος

2. α. Χρησιμοποιώντας προθέσεις ως α΄ συνθετικό και το ρήμα έω ως β΄ συνθετικό να σχηματίσετε σύνθετα ρήματα της α.ε. και να γράψετε τη σημασία τους.

περιρρέω: ρέω γύρω γύρω, ξεφεύγω από κάτι
πορρέω: χύνομαι έξω από...
καταρρέω: ρέω προς τα κάτω, (μεταφορικά: φθίνω)
προσρέω: συγκεντρώνομαι, συναθροίζομαι
ναρρέω: ρέω προς τα πίσω, προς τα πάνω, προς τις πηγές
διαρρέω: ρέω (τρέχω) διά μέσου, διολισθαίνω
εσρέω: ρέω μέσα σε...
κρέω: ρέω έξω, μακριά
πιρρέω: ρέω στην επιφάνεια κάποιου πράγματος
παραρρέω: ρέω κοντά, ρέω παραπλεύρως
συρρέω: ρέω μαζί με κάτι, σχηματίζω κοινό ρεύμα, χύνομαι στο ίδιο μέρος
πορρέω: ρέω από κάτω, ολισθαίνω απαρατήρητος

β. Να γράψετε στη ν.ε. από δύο σύνθετα ρήματα χρησιμοποιώντας τις προθέσεις μφί, ντ και παρ ως α΄συνθετικό.

μφί: αμφιβάλλω, αμφισβητώ
ντ: αντιλέγω, αντιδικώ
παρά: παραθέτω, παραδίδω  

3. Να συμπληρώσετε στις παρενθέσεις τους αριθμούς των σύνθετων λέξεων του πλαισίου οι οποίοι αντιστοιχούν στις σημασίες που δίνονται δίπλα:

1. πυροδότηση          α. αυτός που αντέχει σε υψηλές θερμοκρασίες (2)
2. πυρίμαχος             β. πρόσωπο που του αρέσει να προκαλεί πυρκαγιές (4)
3. πυραγός                γ. αξιωματικός της Πυροσβεστικής (3)
4. πυρομανής  δ. η μέριμνα για την αποτροπή ατυχημάτων που προκαλούνται από φωτιά (5)
5. πυρασφάλεια       ε. πρόκληση έκρηξης με χρήση ειδικού μηχανισμού (1)

Γ1. Γραμματική

Οι λέξεις γκατελήφθη και σωθναι του κειμένου της Ενότητας είναι τύποι παθητικού αορίστου. Ποιο κοινό χαρακτηριστικό παρουσιάζουν;

I. Παθητικοί χρόνοι φωνηεντόληκτων και αφωνόληκτων ρημάτων

Στην α.ε. τα ρήματα στη μέση και παθητική διάθεση έχουν τις ίδιες καταλήξεις. Εξαίρεση αποτελούν ο μέλλοντας και ο αόριστος, που σχηματίζουν διαφορετικούς τύπους στην παθητική διάθεση· μάλιστα μερικά ρήματα σχηματίζουν δύο ζεύγη παθητικών χρόνων, τους πρώτους (α΄) και τους δεύτερους (β΄) παθητικούς χρόνους.

1. Α΄ παθητικός μέλλοντας

                   θέμα             πρόσφυμα        καταλήξεις μέλλοντα μέσης φωνής
οριστική         λυ        -           θή        -           σομαι
ευκτική          λυ        -           θη        -           σοίμην

απαρέμφατο λυ        -           θή        -           σεσθαι

                      λυ          -           θη        -           σόμενος
μετοχή        λυ           -           θη        -           σομένη
                     λυ           -           θη        -           σόμενον

Ευκτική Παθητικού Μέλλοντα Α΄
λυθησομην
λυθσοιο
λυθσοιτο
λυθησομεθα
λυθσοισθε
λυθσοιντο

2. Α΄ παθητικός αόριστος

                 αύξηση            θέμα ρήματος   πρόσφυμα
οριστική                   -           σώ       -           θη        -           ν            καταλήξεις

Κλίση

οριστική      υποτακτική  ευκτική                                προστακτική
-σώ-θη-ν      σω-θ           σω-θείη-ν                                    —
-σώ-θη-ς       σω-θ-ς        σω-θείη-ς                                  σώ-θη-τι
-σώ-θη          σω-θ            σω-θείη                                    σω-θή-τω
-σώ-θη-μεν  σω-θ-μεν   σω-θείη-μεν, σω-θε-μεν          —
-σώ-θη-τε     σω-θ-τε      σω-θείη-τε, σω-θε-τε              σώ-θη-τε
-σώ-θη-σαν  σω-θ-σι      σω-θείη-σαν, σω-θε-εν     σω-θέ-ντων, σω-θή-τωσαν

Απαρέμφατο: σω-θ-ναι   Μετοχή: σω-θείς, σω-θεσα, σω-θέν

Παρατηρήσεις

Τα αφωνόληκτα ρήματα ακολουθούν τους ίδιους κανόνες σχηματισμού και την ίδια κλίση στον παθητικό μέλλοντα και αόριστο, αλλά μεταβάλλουν τον χαρακτήρα τους μπροστά από το -θ- του χρονικού προσφύματος -θη-/-θε-, όπως φαίνεται παρακάτω:

π, β, (πτ) = φ
κ, γ, (ττ), (σσ) = χ
τ, δ, θ, (ζ) = σ

π.χ. λείπομαι = (θ. λειπ-) λειφθήσομαι, λείφθην

    λαμβάνομαι = (θ. λαβ-) λήφθην

    κηρύττομαι = (θ. κηρυκ-) κηρυχθήσομαι, κηρύχθην

    πείθομαι = (θ. πειθ-) πεισθήσομαι, πείσθην

Μερικά ρήματα σχηματίζουν τον παθητικό μέλλοντα και αόριστο α΄ με την προσθήκη ενός -σ- πριν από το πρόσφυμα -θη-, παρόλο που δεν είναι οδοντικόληκτα,

π.χ. κούομαι κουσθήσομαι, κούσθην

κελεύομαι κελευσθήσομαι, κελεύσθην

3. Β΄ παθητικός μέλλοντας και αόριστος

Μερικά ρήματα σχηματίζουν τον παθητικό μέλλοντα και αόριστο με την προσθήκη μετά το θέμα του προσφύματος -η-/-ε- αντί για -θη-/-θε-, π.χ. γραφ-ή-σομαι, γράφ-η-ν. Έτσι σχηματίζονται ο β΄ παθητικός μέλλοντας και ο β΄παθητικός αόριστος. Ο παθητικός μέλλοντας και αόριστος β΄ κλίνονται όπως και οι αντίστοιχοι πρώτοι παθητικοί χρόνοι με τη μόνη διαφορά ότι το β΄ ενικό προστακτικής έχει κατάληξη -θι (αντί για -τι), π.χ. γράφη-θι.

- Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις που λείπουν από τον παρακάτω πίνακα και να τονίσετε τους τύπους:

            οριστική      υποτακτική ευκτική        προστακτική
α΄εν.   γράφ-ην       γραφ            γραφείην       —
β΄εν.   γράφης         γραφς           γραφείης       γράφηθι
γ΄εν.   γράφη           γραφ             γραφείη         γραφήτω
β΄πλ.   γράφητε      γραφτε         γραφείητε     γράφητε

Απαρέμφατο: γραφναι   Μετοχή: γραφείς, γραφεσα, γραφέν

ΙΙ. Αυτοπαθητικές αντωνυμίες

Αυτοπαθητικές είναι οι αντωνυμίες που φανερώνουν ότι το ίδιο το υποκείμενο ενεργεί και συγχρόνως δέχεται την ενέργεια (παθαίνει), π.χ. γνθι σαυτόν. Επειδή οι τύποι της αυτοπαθητικής αντωνυμίας επέχουν στον λόγο θέση αντικειμένου, η αντωνυμία σχηματίζει μόνο τις πλάγιες πτώσεις.

Ενικός αριθμός
            α΄πρόσωπο                                   β΄πρόσωπο                γ΄πρόσωπο
          αρσενικό         θηλυκό            αρσενικό         θηλυκό    αρσενικό  θηλυκό          
γεν.     μαυτο         μαυτς          σεαυτο         σεαυτ     αυτο      αυτς           
δοτ.     μαυτ           μαυτ            σεαυτ           σεαυτ     αυτ       αυτ 
αιτ.      μαυτόν         μαυτήν         σεαυτόν         σεαυτή     αυτόν      αυτήν           

                                                                                          ουδέτερο
                                                                                           ---
                                                                                           ---
                                                                                          αυτό

Πληθυντικός αριθμός
            α΄πρόσωπο                           β΄πρόσωπο
            αρσενικό       θηλυκό                     αρσενικό         θηλυκό
γεν.     μν ατν   μν ατν   μν ατν   μν ατν
δοτ.     μν ατος     μν ατας    μν ατος     μν ατας
αιτ.      μς ατούς   μς ατάς     μς ατούς   μς ατάς

Πληθυντικός αριθμός
            γ΄πρόσωπο
            αρσενικό                                 θηλυκό                                             ουδέτερο
γεν.     αυτν ή σφν ατν         αυτν ή σφν ατν                      —
δοτ.     αυτος ή σφίσιν ατος       αυτας ή σφίσιν ατας                  —
αιτ.      αυτούς ή σφς ατούς       αυτάς ή σφς ατάς                    αυτά

Γ2. Σύνταξη

Ποιητικό αίτιο και παθητική σύνταξη

- γκαταλαμβάνεται π το πυρός: Να αναγνωρίσετε τη διάθεση και τον χρόνο του ρήματος και να βρείτε τι δηλώνει ο εμπρόθετος προσδιορισμός.

Τα ρήματα παθητικής διάθεσης φανερώνουν ότι το υποκείμενό τους δέχεται μία ενέργεια από ένα άλλο πρόσωπο ή πράγμα. Ο συντακτικός όρος ο οποίος δηλώνει αυτό το πρόσωπο ή το πράγμα ονομάζεται ποιητικό αίτιο. Στο παράδειγμα του κειμένου το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με τη συνηθέστερη μορφή του, δηλ. τον εμπρόθετο προσδιορισμό πό + γενική (πβ. ν.ε.: Σώθηκε από τον ναυαγοσώστη). Άλλες μορφές ποιητικού αιτίου είναι οι ακόλουθες:

πό, κ, παρά, πρός + γενική  
- φεληθησόμεθα π τν ποιητν.
- νσος δρον κ βασιλέως δόθη.
- Παρ πάντων μολογεται τι ο καταλύοντες τν δμον βούλοντο κενον τν πολιτν κποδν γενέσθαι.
- Τν κιβωτν κουσεν χμαλωτίσθαι πρς τν πολεμίων.

Απρόθετη δοτική, συνήθως με παρακ., υπερσ. ή συντ. μέλλ. ή με ρηματικό επίθετο σε -τς ή -τέος
Τατα μολόγητο μν τε κα σοί.
ποταμός στιν μν διαβατέος.

- Ενώ στην ενεργητική σύνταξη η έμφαση δίνεται στο υποκείμενο που δρα, στην παθητική η έμφαση δίνεται στην πράξη:

Ενεργητική σύνταξη

βασιλες    δίωκε         τος πολεμίους
υποκείμενο   ρήμα            αντικείμενο
              ενεργ. διάθεσης

Ο βασιλιάς καταδίωκε τους εχθρούς

Παθητική σύνταξη

Ο πολέμιοι   διώκοντο                 π το βασιλέως
υποκείμενο   ρήμα παθ. διάθεσης    ποιητικό αίτιο

Οι εχθροί καταδιώκονταν από τον βασιλιά

Ασκήσεις

1. Να κλίνετε το ρ. πέμπω στους χρόνους και στις εγκλίσεις που ζητούνται:

Παθητικός Μέλλοντας α΄           
οριστική                               ευκτική      
πεμφθσομαι                           πεμφθησομην
πεμφθσει/πεμφθσ            πεμφθσοιο
πεμφθσεται                            πεμφθσοιτο
πεμφθησμεθα                        πεμφθησομεθα
πεμφθσεσθε                           πεμφθσοισθε
πεμφθσονται                          πεμφθσοιντο

Παθητικός Αόριστος α΄
υποτακτική                                    προστακτική
πεμφθ                                  ---
πεμφθς                                 πμφθητι
πεμφθ                                   πεμφθτω
πεμφθμεν                             ---
πεμφθτε                                πμφθητε
πεμφθσι                               πεμφθντων / πεμφθτωσαν

2. Να μεταφέρετε τους παρακάτω ρηματικούς τύπους στο ίδιο πρόσωπο παθητικού μέλλοντα και αορίστου διατηρώντας σταθερή την έγκλιση:

                           παθητικός μέλλοντας α΄              παθητικός αόριστος α΄
κινδυνεύεται     κινδυνευθήσεται                                 κινδυνεύθη       
παύοιντο           παυ(σ)θήσοιντο                               παυ(σ)θείησαν / παυ(σ)θεεν
βουλεύσοιο       βουλευθήσοιο                                      βουλευθείης
πράττεσθαι       πραχθήσεσθαι                                     πραχθναι
ψευσάμενος      ψευσθησόμενος                                   ψευσθες
δρύεσθε            δρυθήσεσθε                                          δρύθητε

[Παθητικός Μέλλοντας Α΄
δρυθσομαι
δρυθσει/δρυθσ
δρυθσεται
δρυθησμεθα
δρυθσεσθε
δρυθσονται]

3. Να ελέγξετε τους παρακάτω ρηματικούς τύπους και να διορθώσετε όσους είναι λανθασμένοι:

οριστική        υποτακτική            ευκτική              προστακτική
κελευθήσ       λειφθες                     κελευθείης           πεμφθήντων
σώθης             σωθς                         σωθείης                  σωθτι
λείφθησαν     λείφθωσι                     ληφθείησαν          λειφθήτω
διαλέχθημεν   διαλεχθόμεν             διαλεχθείημεν       διαλέχθετε

Απάντηση:

οριστική        υποτακτική            ευκτική                      προστακτική
κελευσθήσ    λειφθς                      κελευσθείης                   πεμφθέντων
σώθης             σωθς                          σωθείης                            σώθητι
λείφθησαν     λειφθσι                   λειφθείησαν                    λειφθέντων
διελέχθημεν   διαλεχθμεν             διαλεχθείημεν                  διαλέχθητε


4. Να υπογραμμίσετε την έγκλιση στην οποία βρίσκονται οι ρηματικοί τύποι που δίνονται και να γράψετε τον χρόνο στον οποίο βρίσκονται και τον αντίστοιχο τύπο του ενεστώτα:
                                                                                           Ενεστώτας
παιδευθήσονται (οριστ., ευκτ.) = Παθητικός Μέλλοντας Α΄ / παιδεύονται           
δρυθείης (υποτ., ευκτ.) = Παθητικός Αόριστος Α΄ /  δρύοιο                       
κηρύχθητι (προστ., υποτ.) = Παθητικός Αόριστος Α΄ /  κηρύττου                
πεισθ (οριστ., υποτ.)= Παθητικός Αόριστος Α΄ /  πείθηται

5. Στις φράσεις που ακολουθούν να υπογραμμίσετε το ποιητικό αίτιο και τον παθητικό τύπο που συμπληρώνει και να γράψετε ποια μορφή έχει:

α. Τς μν ον παιδείας τς π τν προγόνων καταλειφθείσης (= που κληροδοτήθηκε) καταφρονετε. = [π + γενική]

β. λέγετο κα τος θεος π Δις βασιλεύεσθαι. = [π + γενική]

γ. ν λυμπί πανήγυρις παρ πάντων νθρώπων γαπται κα θαυμάζεται. = [παρά + γενική]

δ. Οκ θέλησεν λλων ρχειν, λλ’ ελετ᾿ (= προτίμησε) κ τς πόλεως δικηθναι. = [κ + γενική]

ε. θούμενοι π᾿ λλήλων κα πατούμενοι, π το οκείου πλήθους φθάρησαν. = [π + γενική]

στ. χρυσς μν προτιμητέος στίν. = [δοτική προσωπική ποιητικού αιτίου]

6. Να σχηματίσετε ολοκληρωμένες προτάσεις με τις λέξεις που σας δίνονται, αφού τις τοποθετήσετε στον σωστό τύπο:

α. Ο Πέρσαι, πό, ο βασιλες, ρχονται.
= ο Πέρσαι πό τν βασιλέων ρχονται.

β. τιμωρήθη, πό, ο πολέμιοι, οτος, δικαίως.
= Οτος δικαίως τιμωρήθη πό τν πολεμίων.

γ. ο παδες, πό, παιδοτρίβης, διδάσκονται.
= Ο παδες πό το παιδοτρίβου διδάσκονται.

7. Να συμπληρώσετε τα κενά γράφοντας στην κατάλληλη πτώση το ουσιαστικό που σας δίνεται σε παρένθεση. Κατόπιν να μεταφέρετε τις προτάσεις στην ενεργητική φωνή και να εξηγήσετε πού δίνεται έμφαση μετά την αλλαγή της σύνταξης:

α. Α δρίαι παρ τν ταμιν (ο ταμίαι) φυλάττοντο.
Ενεργητική σύνταξη: Ο ταμίαι τάς δρίας φύλαττον.

β. νεανίας π Μενεξένου (Μενέξενος) συλληφθήσεται.
Ενεργητική σύνταξη: Μενέξενος τόν νεανίαν συλλήψεται.

γ. Α εεργεσίαι π πάντων νθρώπων (πάντες νθρωποι) κα πάλαι κα νν πανταχο κα λέγονται κα μνημονεύονται.
Ενεργητική σύνταξη: Πάντες νθρωποι κα πάλαι κα νν πανταχο τάς εεργεσίας και λέγουσι και μνημονεύουσι.

δ. πείσθητε π τν λόγων (ο λόγοι) το κατηγόρου.
Ενεργητική σύνταξη: Ο το κατηγόρου λόγοι πεισαν μς. 

ε. ν π τς γυναικός ( γυνή) ξαπατηθτε, ο μόνον μ᾿ δικήσετε λλ κα μς ατούς.
Ενεργητική σύνταξη: ν γυνή μς ξαπατήσ, ο μόνον μ᾿ δικήσετε λλ κα μς ατούς.

στ. μν πόλις τ μν παλαιν π τν τυράννων (ο τύραννοι) κατεδουλώθη, τ δ στερον π τν τριάκοντα (ο τριάκοντα).
Ενεργητική σύνταξη: Ο τύραννοι τ μν παλαιν τήν πόλιν μν κατεδούλωσαν, , τ δ στερον ο τριάκοντα.

Με την παθητική σύνταξη η έμφαση δίνεται στην πράξη, ενώ με την ενεργητική στο υποκείμενο που δρα.

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...